آیا «نوک زبونمه» یک بیماری است؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری اتاق زندگانی؛ پروفسور لیز آبرامز استاد زبان شناسی و علوم شناختی کالج پومونا در سال 2017 به نیویورک تایم گفت؛ «هیچ کس در هیچ فرهنگ؛ زبان یا گروه سنی ای نیست که این حالت را تجربه نکرده باشد.» حتی این پدیده در میان افراد ناشنوا که با زبان اشاره صحبت می کنند هم رخ می دهد.

اما اصلا چرا این اتفاق می افتد؟ آیا می توانیم جلوی این اتفاق را بگیریم؟ آیا با بیشتر شدن این اتفاق باید نگران سلامتی خود باشیم؟ 

چرا «واژه فراموشی» رخ می دهد؟

با وجود دهه ها تحقیق؛ هنوز دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث سندرم «واژه فراموشی» می شود. 

نظریه های اولیه در دهه های 1970 و 1980 بر این دیدگاه استوار بودند که احتمالا مغز ما ابتدا کلمه ای اشتباه؛ اما از نظر واج شناختی مشابه را انتخاب می کند؛ برای مثال «آبان» به جای «آبادان»؛ یا «اتاق زندگانی» به جای «مهره». .اما تا دهه 1990؛ شواهد چندانی برای این نظریه پیدا نشد و محققان به دنبال پیدا کردن پاسخی برای این اتفاق رفتند.

برخی محققان برای یافتن پاسخ به نظریه های تولید گفتار روی آوردند. هرچند این حوزه مملو از نظرات و ایده های مختلف است؛ اما محققان در یک مورد توافق دارند «استفاده از زبان یک فرآیند فوق العاده پیچیده است که در بسیاری از نقاط ممکن است خطاهایی رخ دهد.»

آبرامز با استاد روانشناسی دانشگاه فلوریدا؛ دانیل دیویس؛ در مقاله ای در سال 2016 در مورد این سندرم نوشت: «اگرچه نظریه ها متفاوت است؛ اما عموماً موافق هستند که سخنرانان باید چندین مرحله پردازش را قبل از شروع بیان یک کلمه و نتیجه آن تولید گفتار موفق انجام دهند.»

آبرامز به همراه دانیل دیویس؛ استاد روان شناسی دانشگاه فلوریدا؛ در مقاله ای که در سال 2016 درباره این سندرم منتشر کردند؛ نوشتند: «اگرچه نظریه ها متفاوت اند؛ اما به طور کلی همه آنها روی این موضوع که گویندگان باید چندین مرحله از پردازش را قبل از آغاز بیان یک کلمه و موفقیت در تولید گفتار تکمیل کنند؛ توافق دارند.»

آن ها توضیح دادند: «به طور خاص؛ گوینده ابتدا مفهوم اصلی که باید بیان شود را انتخاب می کند؛ سپس به فرآیند انتخاب واژگانی پرداخته و یک کلمه انتزاعی که بهترین بازتاب دهنده معنی مفهوم است و ویژگی های نحوی مناسب؛ مانند دستوری را مشخص می کند. پس از انتخاب؛ کلمه انتزاعی وارد مرحله رمزگذاری آوایی می شود به طوری که کلمه بتواند بیان شود.»

براساس این توضیحات «واژه فراموشی» زمانی رخ می دهد که بخش اول فرآیند یعنی انتخاب کلمه انتزاعی مناسب به طور موفقیت آمیز کامل شده اما بخش آخر؛ که در آن کلمه به صدا تبدیل می شود؛ به پایان نرسیده است.

به گفته این محققان؛ شواهد غیر مستقیم جالبی برای این ایده وجود دارد «این امر کمک می کند تا توضیح دهیم چرا گاهی می توانیم حس کلی یک کلمها جزییاتی مانند حرف اول کلمه را بهاد بیاوریم؛ با اینکه خود کلمه را فراموش کرده ایم. طبق این نظریه؛ این نتیجه ناقص بودن فرآیند رمزگذاری آوایی است.»

با این حال بر اساس تحقیقات جدیدتر؛ حتی این احساس نزدیک بودن به کلمه؛ و اینکه کلمه نوک زبانمان است؛ شاید یک توهم باشد.

آن کلری؛ استاد روان شناسی شناختی در دانشگاه ایالتی کلرادو؛ در مقاله ای در سال 2023 برای مجله «Psychology Today» نوشت: «مطالعه ما الگوهای متعددی را نشان داد که به طور جمعی اعتبار دانسته های رایج درباره رابطه بین حالت [نوک زبان بودن] و دسترسی ناقص به کلمه مورد نظر را زیر سوال می برد.»

به عنوان مثال؛ او توضیح داد؛ نه تنها افراد بیشتر احتمال دارد کهک جای خالی کامل بکشند تا اینکه ویژگی های جزیی یک کلمه را به خاطر بیاورند؛ بلکه حتی زمانی که آن ویژگی های جزیی پیدا می شود؛ “بیشتر اشتباه می کردند تا اینکه درست می گفتند.”

برای مثال؛ او توضیح داد که مردم در بیشتر موارد کلمه را بهادشان نمی آید و حتی زمانی که سعی می کنند حروف یا ویژگی های دیگر کلمه را بهاد بیاورند «اغلب اشتباه می کنند». 

کلری گفت: «افراد هنگامی که فکر می کردند کلمه نوک زبانشان است؛ تمایل داشتند که احساس کنند ویژگی ای مانند حرف اول را می دانند؛ حتی زمانی که واقعاً نمی دانستند.» او افزود: «به عبارت دیگر؛ آنها احساس می کردند که حرف اول کلمه مورد نظر را می دانند حتی اگر نتوانند به درستی آن را بهاد بیاورند. این موضوع اشاره به این این دارد که احتمالا بسیاری از تجربه ذهنی ما درخصوص بهاد داشتن جزیی از کلمه ممکن است توهم باشد.»

هرچند هنوز علت این سندرم مشخص نیست اما الگوهای مشخصی وجود دارد که نشان می دهد کدام کلمات بیشتر باعث بروز چنین حالتی می شوند و در نتیجه؛ تکنیک های مشخصی وجود دارد که می تواند به مقابله با این پدیده کمک کند.

آبرامز در سال 2017 توضیح داد که دو نوع از کلمات هستند که بیشتر در نوک زبانمان گیر می کنند؛ اسم های خاص و کلماتی که کمتر از آنها استفاده می کنیم. 

بنابراین؛ تا زمانی که کلمات مربوط به اشیاء روزمره را به طور مکرر فراموش نمی کنید؛ نباید خیلی نگران تجربه حالت های گاه به گاه «واژه فراموشی» باشید. هرچند این حالت ها با افزایش سن بیشتر می شود؛ اما به طور کلی به تنهایی نشانه ای از چیزی جدی مانند بیماری آلزایمر یا زوال عقل نیست.

آبرامز توضیح داد که اگر نام «مداد» را فراموش کنید؛ این نشانه خوبی نیست. اما اگر نتوانید کلماتی مانند قسطنطنیها ترمودینامیک را به خاطر بیاورید؛ این کاملاً طبیعی است.

آبرامز سال 2013 در ویدیویی برای انجمن روان شناسی آمریکا چند تاکتیک برای کمک بهادآوری کلمات را آموزش داده است. او می گوید: «افراد معمولا سعی می کنند برای پیدا کردن کلمه؛ حرفی که با آن شروع می شود را بهاد بیاورند. به نظر من این هجای اولیه است که واقعاً می تواند کلیدی باشد.»

او در ادامه توضیح داد؛ اگر فکر می کنید حرف اول را می دانید؛ سپس سعی کنید واج بعدی را اضافه کنید مثلا اگر حرف اول «ل» است در ادامه فکر کنید که آیا کلمه با «لا»؛ «لی» «لو» شروع می شود. شما ممکن است با این نوع جستجو کردن کلمه مورد نظر خود را بیابید.