آیا استفاده از نخ دندان واقعا ضروری است؟ بررسی علمی و جامع

بهداشت دهان و دندان فراتر از مسواک زدن صرف است. متخصصان همواره بر اهمیت استفاده از نخ دندان در کنار مسواک زدن تاکید داشته‌اند. اما سوالی که برای بسیاری مطرح می‌شود این است که آیا استفاده از نخ دندان واقعا ضروری است؟ در این مقاله علمی با بررسی شواهد و تحقیقات موجود به این پرسش پاسخ داده و نقش حیاتی نخ دندان در حفظ سلامت دهان و دندان را به طور جامع بررسی خواهیم کرد.

اهمیت بهداشت بین دندانی: جایی که مسواک به آن نمی‌رسد

ساختار دهان و دندان به گونه‌ای است که سطوح بین دندانی یعنی فضاهای باریک بین دندان‌ها برای دسترسی موثر مسواک دشوار است. مطالعات نشان داده‌اند که مسواک زدن به تنهایی تنها قادر به تمیز کردن حدود 60 تا 70 درصد از سطوح دندان‌ها است. 30 تا 40 درصد باقی‌مانده که شامل سطوح بین دندانی و زیر خط لثه می‌شود محل تجمع باکتری‌ها پلاک دندانی و ذرات غذا است. عدم تمیز کردن این نواحی می‌تواند منجر به مشکلات متعددی در سلامت دهان و دندان شود.

عواقب عدم استفاده از نخ دندان:

• پوسیدگی بین دندانی: تجمع پلاک و باکتری در فضاهای بین دندانی محیطی اسیدی ایجاد می‌کند که به مینای دندان حمله کرده و منجر به پوسیدگی بین دندانی می‌شود. این نوع پوسیدگی اغلب در مراحل اولیه قابل مشاهده نیست و ممکن است تا زمانی که به عصب دندان نرسیده دردناک نشود.
• بیماری‌های لثه (پریودنتیت و ژنژیویت): باکتری‌های موجود در پلاک علاوه بر پوسیدگی دندان می‌توانند باعث التهاب لثه (ژنژیویت) شوند. علائم ژنژیویت شامل قرمزی تورم و خونریزی لثه هنگام مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان است. در صورت عدم درمان ژنژیویت می‌تواند به بیماری پیشرفته‌تر لثه به نام پریودنتیت تبدیل شود. پریودنتیت باعث آسیب به استخوان و بافت‌های نگهدارنده دندان می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به لق شدن و از دست دادن دندان‌ها شود. افرادی که به دنبال ایمپلنت دندان در شرق تهران یا سایر مناطق هستند باید بدانند که حفظ سلامت لثه پس از ایمپلنت نیز به اندازه قبل از آن اهمیت دارد و استفاده منظم از نخ دندان برای حفظ سلامت بافت‌های اطراف ایمپلنت ضروری است.
• بوی بد دهان (هالیتوزیس): تجمع ذرات غذا و باکتری‌ها در فضاهای بین دندانی می‌تواند منجر به بوی بد دهان شود. استفاده از نخ دندان به حذف این ذرات و باکتری‌ها کمک کرده و بوی بد دهان را کاهش می‌دهد.
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های سیستمیک: تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که ارتباطی بین سلامت دهان و دندان و سلامت کلی بدن وجود دارد. بیماری‌های لثه با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی دیابت زایمان زودرس و برخی دیگر از مشکلات سلامتی مرتبط دانسته شده‌اند. با کنترل باکتری‌های دهان از طریق مسواک زدن و نخ دندان کشیدن می‌توان به کاهش این خطرات کمک کرد.

شواهد علمی: مطالعات و تحقیقات در مورد اثربخشی نخ دندان

اگرچه توصیه به استفاده از نخ دندان سال‌هاست که توسط متخصصان دندانپزشکی ارائه می‌شود اما در سال‌های اخیر برخی سوالات در مورد میزان اثربخشی آن مطرح شده است. با این حال بررسی دقیق مطالعات و تحقیقات موجود نشان می‌دهد که نخ دندان به عنوان بخشی از یک روتین بهداشت دهان و دندان جامع نقش مهمی در حفظ سلامت دهان و دندان ایفا می‌کند.

• کاهش پلاک و التهاب لثه: بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده منظم از نخ دندان در کنار مسواک زدن به طور موثرتری نسبت به مسواک زدن به تنهایی پلاک دندانی و التهاب لثه را کاهش می‌دهد به ویژه در نواحی بین دندانی.
• پیشگیری از پوسیدگی بین دندانی: تحقیقات نشان داده‌اند که افرادی که به طور منظم از نخ دندان استفاده می‌کنند کمتر در معرض خطر پوسیدگی بین دندانی قرار دارند.
• تاثیر بر سلامت لثه در بلند مدت: مطالعات بلند مدت نشان داده‌اند که رعایت بهداشت بین دندانی از جمله استفاده از نخ دندان با حفظ سلامت لثه و کاهش خطر از دست دادن دندان در طول زمان مرتبط است.

البته لازم به ذکر است که برخی از مطالعات ممکن است نتایج متفاوتی را نشان دهند. این تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از عواملی مانند روش انجام مطالعه مدت زمان پیگیری و نحوه استفاده افراد از نخ دندان باشد. با این حال اجماع کلی در میان متخصصان دندانپزشکی بر این است که نخ دندان یک ابزار مهم و موثر در حفظ سلامت دهان و دندان است.

انواع نخ دندان و نحوه صحیح استفاده از آن

انواع مختلفی از نخ دندان در بازار موجود است از جمله نخ دندان‌های نایلونی چند رشته‌ای نخ دندان‌های تک رشته‌ای (PTFE) که به راحتی بین دندان‌های تنگ سر می‌خورند نخ دندان‌های طعم‌دار و نخ دندان‌های حاوی فلوراید. انتخاب نوع نخ دندان بستگی به ترجیح شخصی و توصیه دندانپزشک دارد.

نحوه صحیح استفاده از نخ دندان به شرح زیر است:

1. طول مناسب نخ دندان: حدود 45 سانتی‌متر نخ دندان را جدا کنید. بیشتر آن را دور انگشتان میانی هر دست بپیچید و حدود 2 تا 3 سانتی‌متر بین انگشتان باقی بگذارید.
2. هدایت نخ دندان: نخ دندان را به آرامی بین دندان‌ها و زیر خط لثه هدایت کنید. از فشار زیاد و ضربه زدن خودداری کنید.
3. حرکت دادن نخ دندان: نخ دندان را به شکل C در اطراف هر دندان خم کنید و به آرامی آن را به بالا و پایین حرکت دهید تا سطح دندان تمیز شود. این کار را برای هر دو سطح مجاور هر دندان انجام دهید.
4. استفاده از قسمت تمیز نخ دندان: برای تمیز کردن هر فضای بین دندانی از قسمت تمیز نخ دندان استفاده کنید.
5. تکرار برای تمام دندان‌ها: این مراحل را برای تمام فضاهای بین دندانی تکرار کنید.

توصیه می‌شود که حداقل یک بار در روز ترجیحاً قبل از خواب از نخ دندان استفاده کنید تا پلاک و ذرات غذایی که در طول روز تجمع یافته‌اند از بین بروند.

جایگزین‌های نخ دندان: آیا گزینه‌های دیگری وجود دارد؟

اگرچه نخ دندان رایج‌ترین و اغلب توصیه شده‌ترین روش برای تمیز کردن بین دندان‌ها است اما برای برخی افراد ممکن است استفاده از آن دشوار باشد. در این موارد دندانپزشک ممکن است جایگزین‌های دیگری را پیشنهاد دهد از جمله:

• مسواک‌های بین دندانی (Interdental Brushes): این مسواک‌های کوچک با برس‌های مخروطی یا استوانه‌ای برای تمیز کردن فضاهای بزرگتر بین دندان‌ها یا اطراف ایمپلنت‌ها مناسب هستند. افرادی که تحت درمان ایمپلنت اقساطی یا ایمپلنت‌های معمولی قرار گرفته‌اند ممکن است استفاده از مسواک‌های بین دندانی را برای تمیز کردن اطراف پایه ایمپلنت و پروتز راحت‌تر بیابند.
• واترجت (Water Flosser): واترجت یا نخ دندان آبی از جریان آب پرفشار برای حذف پلاک و ذرات غذا از بین دندان‌ها و زیر خط لثه استفاده می‌کند. اگرچه واترجت می‌تواند در تمیز کردن سطوح وسیع‌تر موثر باشد اما ممکن است در حذف پلاک چسبیده به سطح دندان به اندازه نخ دندان کارآمد نباشد.
• خلال دندان: خلال دندان می‌تواند برای برداشتن ذرات بزرگ غذا از بین دندان‌ها استفاده شود اما برای حذف پلاک موثر نیست و استفاده نادرست از آن می‌تواند به لثه آسیب برساند.

انتخاب بهترین روش برای بهداشت بین دندانی بستگی به شرایط فردی اندازه فضاهای بین دندانی و توصیه دندانپزشک دارد. دکتر مختاری یا هر دندانپزشک دیگری می‌تواند با ارزیابی وضعیت دهان شما بهترین روش یا ترکیبی از روش‌ها را برای حفظ بهداشت بین دندانی توصیه کند.

اهمیت نخ دندان برای افراد با شرایط خاص

استفاده از نخ دندان برای برخی افراد با شرایط خاص اهمیت بیشتری دارد:

• افراد دارای ارتودنسی: سیم‌ها و براکت‌های ارتودنسی می‌توانند محل تجمع پلاک و ذرات غذا باشند و تمیز کردن آن‌ها با مسواک به تنهایی دشوار است. استفاده از نخ دندان مخصوص ارتودنسی یا مسواک‌های بین دندانی برای این افراد ضروری است.
• افراد دارای ایمپلنت دندان: تمیز کردن دقیق اطراف ایمپلنت دندان برای جلوگیری از پری ایمپلنتیت (التهاب بافت‌های اطراف ایمپلنت) بسیار مهم است. نخ دندان و مسواک‌های بین دندانی ابزارهای موثری برای این منظور هستند.
• افراد مبتلا به بیماری‌های لثه: برای کنترل و درمان بیماری‌های لثه حذف کامل پلاک از سطوح دندان و زیر خط لثه ضروری است و نخ دندان نقش مهمی در این امر ایفا می‌کند.
• افراد دارای دندان‌های به هم فشرده: در افرادی که دندان‌هایشان به هم فشرده است دسترسی به فضاهای بین دندانی با مسواک دشوارتر است و استفاده از نخ دندان نازک یا نخ دندان‌های تک رشته‌ای توصیه می‌شود.

نتیجه‌گیری: نخ دندان جزء ضروری روتین بهداشت دهان و دندان

با توجه به شواهد علمی و توصیه متخصصان دندانپزشکی پاسخ به سوال آیا استفاده از نخ دندان واقعا ضروری است؟ مثبت است. نخ دندان یک ابزار حیاتی برای حفظ سلامت دهان و دندان است که به تمیز کردن سطوحی از دندان‌ها که مسواک به آن‌ها دسترسی ندارد کمک می‌کند. استفاده منظم از نخ دندان در کنار مسواک زدن به کاهش پلاک دندانی پیشگیری از پوسیدگی بین دندانی و بیماری‌های لثه حفظ سلامت بافت‌های اطراف ایمپلنت‌های دندانی و بهبود بوی بد دهان کمک می‌کند. اگرچه ممکن است جایگزین‌هایی برای نخ دندان وجود داشته باشد اما نخ دندان همچنان به عنوان یکی از موثرترین و مقرون به صرفه‌ترین روش‌ها برای بهداشت بین دندانی شناخته می‌شود. گنجاندن نخ دندان در روتین روزانه بهداشت دهان و دندان سرمایه‌گذاری ارزشمندی برای حفظ سلامت و زیبایی لبخند شما در بلند مدت است.