باور به حاجت دهی «سمنوپزان» در اربعین و ماجرای یک خوش شانسی

به گزارش اتاق زندگانی؛ سمنو نوعی از نذری است که با استفاده از جوانه گندم پخته می شود. هرچند شاید بیشتر افراد سمنو را به عنوان یکی از اجزاء سفره هفت سین بهاد بیاورند؛ اما پخت سمنو برای برآورده شدن نذر و حاجت در روز اربعین معمولا به نیت حضرت زهرا (س) صورت می گیرد.

سمنو پس از پخت معمولا به رنگ قهوه ای روشن یا تیره در می آید و این سبب می شود که بسیاری آن را با نام حلوای سمنگ بشناسند. البته سمنو در مناطق مختلف با گویش های دیگری نیز شناخته می شود. به عنوان مثال در گویش های لری؛ لَکی و شیرازی آن را سَمَنی و یا در تربت حیدریه به آن سمَنو می گویند. برخی بر این باورند که نام سمنو در اول سی مَن آرد و یک مَن گندم بوده و اصل واژه «سه منو» است که به مرور تغییر کرده است.

سمنو با شیره جوانه گندم شیرین می شود و شکر ندارد. برای پختن سمنو ابتدا مقداری گندم را در آب خیس می کنند تا جوانه بزند؛ سپس گندم ها را در سینی می ریزند و روی آن پارچه ای مرطوب پهن می کنند تا گندمِ جوانه زده رشد کند. برای رشد؛ روزانه روی جوانه ها آب می پاشند. جوانه ها نباید نور ببینند زیرا در صورت نور دیدن؛ سبز می شوند و این باعث تلخی سمنو می شود. سپس جوانه ها را می کوبند و شیره آن را می گیرند و صاف می کنند.

در گذشته رسم بود که در سمنوپزان؛ کوبیدن جوانه های تازه گندم در هاون را دختران دم بخت و زنان جوان انجام دهند. پس از کوبیدن جوانه ها؛ شیره صاف شده را درون دیگ های بزرگ بر روی آتش قرار می دهند و بعد از پختن به مقدار معین به آن آرد گندم اضافه می کنند و چند نفر به شکل مداوم مسیول هم زدن مداوم سمنو می شوند تا به اصطلاح تَه نگیرد. پس از آنکه سمنو پخت آن را به اصطلاح دَم می کنند تا قوام بیاید و جا بیفتد.

برخی در سمنو فندق؛ پسته؛ بادام و گردو را با پوست می اندازند و معتقدند اگر این محصولات به شکل سالم در کاسه کسی پیدا شود برایش خوش شانسی می آورد. برخی نیز آجیل سالم باقی مانده از سمنو را به نشانه برکت درون کیف خود قرار می دهند.

در گذشته پختن سمنوی نذری کاری کاملاً زنانه بود که با نام حضرت زهرا (س) متبرک می شد. زنان برای برآورده شدن حاجات و نیازهای خود نذر می کردند و سمنو می پختند. علت اینکه در گذشته از پخت سمنو به عنوان نذری زنانهاد می شد این بود که زنان این کار را برای حاجاتی همچون بچه دار شدن؛ باز شدن بخت دخترانشان و … انجام می دادند.

کسانی که سمنو می پزند گاهی نیت چندساله می کنند و در صورت برآورده شدن نذرشان؛ سالی یک بار سمنو می پزند. برخی نیز قبل از برآورده شدن نذر؛ سمنو را می پزند و بر این باور هستند که با ادای دین پیش از موعد خود؛ حضرت زهرا (س) نذر آنها را انجام شده تلقی می کند و حتماً درخواستشان را برآورده می کند.

از آنجایی که هنگام پخت سمنو باید به شکل مداوم و بدون لحظه ای توقف آن را هم بزنند؛ در مراسم سمنوپزان افرادی نیز برای ثواب و برآورده شدن حاجات؛ «پای سمنو می روند» و آن را هم می زنند.

به اعتقاد برخی افراد؛ باز کردن درِ دیگ سمنو که آن را دَم گذاشته اند باید توسط صاحب نذر یا کسی که حاجت مهمی دارد انجام شود تا حاجت اش را بگیرد.

خواندن زیارت حضرت زهرا (س)؛ دعای توسل؛ حدیث کسا و نماز حاجت در زمان پخت سمنو از کارهایی است که افراد حاضر در مجلس برای برآورده شدن حاجاتشان انجام می دهند.

پخت سمنوی نذری در نقاط مختلف کشور نیز آداب و رسوم خاص خود را دارد. به عنوان مثال در خراسان پس از دم کردن سمنو؛ 12 شمع به نیت دوازده امام دور تا دور دیگ روشن می کنند. وقتی شمع ها سوخت و به آخر رسید؛ صاحب نذر به اتفاق مشارکت کنندگان در مراسم تهیه سمنو که حاجتی دارند؛ کنار دیگ می آیند و جانمازشان را پای دیگ پهن می کنند و دسته جمعی دو رکعت نماز حاجت می خوانند و حاجتشان را از حضرت فاطمه (س) می خواهند و بعد صلوات گویان درِ دیگ را برمی دارند.

برخی نیز روی در دیگ شمع روشن می کنند یا هنگام دم کردن سمنو؛ روی سینی آینه و قرآن می گذارند و معتقدند حضرت زهرا (س) سمنو را تبرک می کند. در قزوین؛ روی درِ دیگ سجاده ای پهن می کنند و بر روی سجاده آینه؛ ظرف آب؛ سرمه دان و قرآن قرار می دهند و تا چند ساعت به آن دست نمی زنند. صاحب نذر ابتدا آیاتی از قرآن قرایت می کند؛ سپس با قاشق چای خوری از آب درون ظرف به حاضران می دهد و از سُرمه دان سُرمه بر چشمان خود می کشد.

برخی باورهای عامه درباره «سمنوپزان»

پس از برداشتن درِ دیگ؛ معمولاً برآمدگی و فرورفتگی هایی روی سمنو شکل می گیرد که برخی آنها را شبیه به اثر و جای اتاق زندگانی و تسبیح و یا اسامی متبرک می بینند. بنابر باورهای عامه این اتفاق نشانه آن است که سمنو نظرکرده است و حاجت صاحب نذر برآورده می شود.

به باور برخی افراد آب باران جنبه تقدس و شفابخشی دارد؛ بنابراین پس از جمع آوری آب باران با خواندن آیاتی از قرآن و یا ذکر بر آن از آب باران برای خیساندن گندم و پختن سمنو استفاده می کنند. از طرفی تاکید دارند تا مردان و زنانی که دور دیگ جمع می شوند؛ همه پاک و طاهر باشند. باور به قداست سمنو باعث می شود برخی معتقد باشند وقت بازکردن دیگ سمنو و ریختن گندم در آن؛ هیچ دعایی رد نمی شود.

در برخی باورهای عامه افراد معتقدند مومِ شمع هایی که در طول مراسم سمنوپزان روشن می کنند؛ بعد از تمام شدن شمع؛ شکل هایی به خود می گیرد که معنادار است. مثلاً اگر شکل اسب باشد آن را به معنای اسب حضرت ابوالفضل (ع) می دانند؛ اگر موم ها شبیه به خرگوش شود آن را بدیُمن می دانند و اگر شبیه به روباه باشد آن را نشانه شرافت می گیرند.

پی نوشت: در بخش هایی از این گزارش از اطلاعات «مرکز دایره المعارف اسلامی» استفاده شده است.

پایان خبر اتاق زندگانی