به نوآوری فقهی در موسیقی نیاز داریم/ نگاه به موسیقی از همان ابتدا تند و متعصبانه بوده / ارشاد مجوز می دهد؛ تلویزیون مجوز نمی دهد

مهسا بهادری: روز چهارشنبه شانزدهم اسفند ماه 1402 مبنی بر ابلاغ سند ملی موسیقی جمهوری اسلامی ایران توسط رییس جمهور برگزار شد؛ سامانه اینترنتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش «مصوبات» اقدام به انتشار مشروح این سند کرد.

در بخشی از این سند آمده بود: «ماهیت موسیقی هنر است؛ هنری که آفریده شده از دانش؛ اندیشه؛ جهان بینی و ذوق فطری است. بنابراین ماهیت موسیقی را دو پایه اساسی شکل می دهد: اول موسیقی امری الهی است و دوم امری فطری و انسانی است. همچنین در ماهیت موسیقی باید گفت که؛ همچون بسیاری از امور؛ از جمله هنر؛ موسیقی یک امر ذاتاً هدف دار و مبتنی بر اراده آدمی است و لازم است دست اندرکاران رسانه ها و فضای مجازی؛ در جهت موسیقی هدفمند متناسب با اهداف انقلاب اسلامی و نظام تمدن ساز و نیازهای اصیل جامعه ایرانی- اسلامی حرکت کنند.

با توجه به اینکه موسیقی امری هدفمند و ارایه محور است؛ می تواند ابزار دستیابی به اهداف عالی یا سافل شود. بنابراین موسیقی یک ابزار مشترک؛ برای اهداف خیر یا شر است و هر دو نوع آن در عالم خارج مصداق دارد. بنابراین؛ نظریه کسانی که مطلقاً موسیقی را امری شیطانی می دانند و یا آن را تنها در مسیر اهداف شر می یابند؛ به طور قاطع رد است. ضروری است کلیه دست اندرکاران عرصه فرهنگ و هنر؛ جلوی موسیقی شرانگیز و فسادانگیز را گرفته و متناسب با اهداف انقلاب اسلامی؛ حرکت کنند.»

با وجود چنین رویکردهایی همچنان مسایل و مشکلاتی در حوزه موسیقی وجود دارد که وزیر آتی وزارت فرهنگ باید به صورت جدی به آن ها رسیدگی کند به همین بهانه هم با سعید ذهنی موسیقی دان و استاد دانشگاه به گفت وگو پرداختیم که در ادامه می خوانید.

نگاه متعصبانه به موسیقی

سعید ذهنی در پاسخ به این پرسش که چرا ما از ظرفیت های کلان موسیقی استفاده نمی کنیم توضیح می دهد: «احیا و ارتقای موسیقی نیازمند سیاست های بلند مدت؛ میان مدت و کوتاه مدت است. در نگاه کلی متاسفانه در طی این سال ها اصلا سیستم کلان سیاست گذاری فرهنگی در کشور؛ ظرفیت های بی نظیر و بی نهایت موسیقی را در نظر نگرفته است. در حالی که موسیقی در تمام دنیا هنریست که بسیار می تواند به توسعه فرهنگی؛ افزایش ارتباطات بین المللی و بلوغ فکری جامعه کمک کند. اصولا نگاه به موسیقی از همان ابتدا نگاهی تند و متعصبانه بود و این نگاه با شدت و ضعف تا اکنون ادامه دارد و همین نگاه باعث شد که امکان استفاده از این ظرفیت بزرگ فراهم نشود؛ حالا برای رسیدگی به این موضوع راهکارهایی وجود دارد که اصلا پیچیده و ناممکن نیستند؛ خیلی مشخص است که اگر ما می خواهیم یک موضوعی شکل بگیرد و رشد داشته باشد؛ باید به آن توجه کنیم و برایش برنامه ریزی داشته باشیم. در گام اول شرایطی را فراهم کنند تا این نگرش متعصبانه و متحجرانه از موسیقی برداشته شود؛ یعنی باید بپذیریم که موسیقی مانند بسیاری از مدیوم های هنری مثل تیاتر؛ سینما؛ مجسمه سازی و ….؛ کارکردهای خاص خودش را دارد و اصلا نباید با یک نگاه منفی و بد با آن مواجه شویم و سیستم باید زاویه دیدش نسبت به موسیقی و اهالی موسیقی تغییر دهد. »

برنامه ریزی آموزشی برای موسیقی

ذهنی در ادامه صحبت ها به مسیله خلا آموزشی در حوزه موسیقی اشاره می کند و می گوید: «راهکار بعدی این است کهک سری موضوعات خیلی ساده وجود دارد مثلا اگر ما می خواهیم موسیقی به شکل درست و اصولی آن جا بیفتد؛ باید از سطوح پایین و از سنین کم و در مدارس این هنر را به کودکان بیاموزیم نه اینکه این مسیله فقط به چند آموزشگاه تخصصی یا مدرسه خاص مربوط و محدود بشود تا فقط عده ای خاص بتوانند از آن بهره ببرند. موسیقی هم مانند ورزش نیاز بهک برنامه ریزی آموزشی دارد. این را فراموش نکنیم که درباره هنر موسیقی بیش از هزاران مقاله در حوزه تاثیر آن در آموزش نوشته شده که بهره گیری از این هنر تا چه اندازه روند یادگیری را بهبود می بخشد.»

او ادامه می دهد: «در گام بعدی سیستم موظف است که برای تکوین و تکمیل این آموزش در سطوح دانشگاهی؛ موسیقی را به بهترین شکل آموزش دهد یعنی باید در دانشکده های موسیقی از اساتید برجسته استفاده و توجه ویژه ای به این دانشکده ها شود و سطح آموزش و فراگیری موسیقی هم ارتقا پیدا کند.»

به نوآوری فقهی در موسیقی نیاز داریم

در سند ملی موسیقی آمده؛ ملاک اصلی تبیین یک قطعه موسیقی و شناخت سره از ناسره آن؛ «فقه» و نقد دقیق علمی آن است که به تفکیک «قالب» و «محتوا»؛ معیارها و شاخص های قضاوت درخصوص یک قطعه موسیقی را بیان می دارد: اول تعیین معیارها و در ثانی تشخیص مصداق ها. درخصوص معیارها؛ دو دسته معیار مطرح است: معیارهایی که اصالت ندارند و در واقع معیار نیستند؛ همچون: شخص شاعر یا سازنده؛ پخش از مراکز رسمی؛ نام سبک موسیقی؛ و … اما معیار اصلی برای تشخیص و قضاوت در خصوص موسیقی؛ «فقه» است. بر مبنای فقه؛ موسیقی را باید هم بر اساس قالب و هم بر اساس محتوا تحلیل کرد. هرکدام از این دو معیار؛ سه حالت حرام؛ حلال و مشتبه دارند. علاوه بر این؛ چند ملاک تحت عنوان ملاک های فرعی یا ملاک های اولویت؛ وجود دارند؛ مانند اینکه موسیقی خلاقانه و غیرتقلیدی بر موسیقی تقلیدی هرچند حلال؛ ترجیح دارد. بر حوزه علمیه و طلاب جوان لازم است با نوآوری فقهی در این زمینه حرکت کنند.

سعید ذهنی با اشاره به مسایل فقهی و ممنوعیت تک نوازی و خوانندگی زنان می گوید: «نکته بعد اینکه همانطور که خانم ها در این کشور می توانند نقاشی کنند؛ در فیلم و تیاتر ایفای نقش کنند؛ کتاب بنویسند و شعر بگویند باید بتوانند بخوانند و بنوازند؛ امور شرعی و فقهی در تخصص من نیست اما نمی شود شما محدوده صدایی زنان را کلا از موسیقی کنار بگذارید. این مسیله سال هاست که تبدیل بهک عقده جدی برای آهنگسازان و در شکل کلان برای جامعه زنان شده است و حق هم دارند. اصلا بحث خوانندگی به کنار؛ چرا تک نوازی خانم ها ممنوع است؟ چه ایرادی دارد یک خانم بنشیند دف؛ تار؛ فلوت و …. بنوازد؟ واقعا این موضوع یکی از طبیعی ترین اتفاقاتی است که باید رخ دهد اما در کشور ما با چالش روبه رو است.»

موازی کاری در عرصه موسیقی آسیب رسان است

یکی از موضوعات جدی در حوزه موسیقی عدم نمایش ساز در صداوسیما است که همواره منجر به انتقاد بسیاری از کارشناسان و منتقدان شده است. ذهنی این مسیله را یک چالش بزرگ می داند و توضیح می دهد: «یک چالش دیگر نمایش ندادن سازها است. چرا نمایش دادن ابزار موسیقی برای چند شبکه برون مرزی از نظر شرعی؛ هیچ ایرادی ندارد ولی برای خودمان ایراد دارد؟ مگر نشان دادن ساز چه لطمه ای می تواند به جامعه وارد کند؟
نشان ندادن ساز تا کنون چه لطمه ای به ما وارد کرده است؟»

او درباره موازی کاری های موجود در عرصه فرهنگ و هنر توضیح می دهد: «الان دیگر مانند گذشته نیست اگر در تلویزیون نمایش داده نشود؛ گستردگی ارتباطات و دسترسی به منابع بین المللی به حدی بالا است که تمام جوان ها نوجوانان در هر سنی به هرچیزی که نیاز داشته باشند با یک جست وجوی ساده می توانند به آن دست پیدا می کنند. ماجرا این است که اگر ما در رسانه خودمان این ساز را نشان ندهیم افراد آن را جست وجو می کنند و از شبکه های دیگر یا در یوتیوب با اجرای بهترین اساتید جهانی آن را تماشا می کنند. آقای وزیر محترمی که از ارکان اصلی سیاست گذاری های فرهنگی قلمداد می شوند باید به این نکات و مشکلات توجه کند. تلاش کند که این موازی کاری درباره نظارت بر امور فرهنگی حل شود؛ ارشاد مجوز می دهد؛ تلویزیون مجوز نمی دهد؛ تلویزیون مجوز می دهد؛ حوزه هنری اجازه نمی دهد؛ حوزه هنری و ارشاد و تلویزیون همه اجازه می دهند بقیه نهادها اجازه نمی دهد. تکلیف موسیقی و اهالی آن باید مشخص باشد تا هر نهاد و مجموعه ای اجازه ورود و نظارت بر آن را به خود ندهد.»

245245