10 درسی که باید از جنگ اوکراین آموخت/ اروپا با فروپاشی اوکراین و پیروزی ترامپ چه می کند؟

به گزارش اتاق زندگانی وانگ ای وی در والدای کلاب می نویسد: اروپا بر سر یک دوراهی قرار گرفته است: اینکه چگونه می تواند با چالش های امنیتی شدید ناشی از فروپاشی بالقوه اوکراین از یک سو و از سوی دیگر بازگشت دونالد ترامپ کنار بیاید؟ در کوتاه مدت برای آنها یعنی کشورهای اروپایی؛ ارتقای خودمختاری دفاعی اولویت اصلی در دستور کار است. در دراز مدت؛ اروپا باید الگوی تفکر خود را تغییر دهد و به دنبال راه حل نهایی مناسب برای مناقشات باشد.

روز 24 فوریه 2022؛ درگیری روسیه و اوکراین آغاز شد. حالا بعد از گذشت دو سال؛ هنوز هم جنگ ادامه دارد. این جنگ تلفات و خسارات اقتصادی هنگفتی را به بار آورده است و تاثیرات گسترده ای بر محیط ژیوپلیتیک اروپا بر جای گذاشته است. طبق برآوردهای رسمی ایالات متحده؛ تاکنون حدود 70 هزار سرباز اوکراینی جان خود را از دست داده اند که بیش از تعداد سربازان آمریکایی است که در جریان جنگ ویتنام جان باختند.

در سال 2022؛ اوکراین شاهد کاهش حدود 30 درصدی تولید ناخالص داخلی خود بود. این کشور آسیب هایی را متحمل شده است که از زمان جنگ جهانی دوم در اروپا دیده نشده بود. از ابتدای جنگ؛ غرب چندین دور تحریم ها را علیه روسیه اعمال و همزمان کمک های مستمری به اوکراین ارایه کرده است. ایالات متحده بیشترین میزان کمک های نظامی را به اوکراین و پس از آن نهادهای اتحادیه اروپا اهدا کرده است. با این حال؛ کمک های غرب باعث یک برد برق آسا برای اوکراین نشده است. با وجود “وضعیت نامزدی برای عضویت در اتحادیه اروپا”؛ بخش قابل توجهی از خاک اوکراین که قبل از 1991 در کنترل شوروی بود؛ اکنون تحت کنترل روسیه قرار گرفته است. درحال حاضر درگیری وارد مرحله جنگ موضعی و جنگ فرسایشی شده است. در دومین سالگرد این درگیری ژیوپلیتیکی؛ باید دید که از منظر اشکال جنگ؛ نظم بین المللی و روایت های دوران جنگ چه درس هایی می توان گرفت.

1.شکل های جنگ و توسعه ملی ممکن است به صورت خطی تکامل پیدا نکنند؛ و ترکیب شکل های قدیمی و جدید جنگ؛ عدم قطعیت ها را به امنیت منطقه اضافه کند. اگرچه جنگ سایبری؛ جنگ اطلاعاتی و هواپیماهای بدون سرنشین به طور گسترده ای در طول جنگ به کار گرفته شده است؛ اما غرب با پیشی گرفتن از روسیه در فناوری پیشرفته؛ آنطور که خودش انتظار داشت فاصله زیادی دارد. شکل های جنگ متعارف هنوز در درگیری ها به شدت دیده می شوند. کمک های نظامی غرب به اوکراین همچنان عمدتاً بر تانک ها؛ سلاح های ضد تانک و جت های جنگنده نسل سوم متکی است؛ این یعنی تفاوت چندانی با مدل جنگ در جنگ جهانی دوم به وجود نیامده است. در سطح کلان؛ ذهنیت غرب محور در جریان درگیری ضربه خورده است. کشورهای غربی در حالی که خود را پیشرفته ترین کشورها می دانند؛ هنوز نتوانسته اند روسیه را که آن را کشوری استبدادی می خوانند؛ در مدت کوتاهی شکست دهند.

2. ذهنیت جنگ سرد ریشهک جنگ داغ است و پیگیری «امنیت مطلق» بهک معضل امنیتی منجر شده است. طرز فکر جنگ سرد یکی از دلایل اصلی درگیری روسیه و اوکراین است که در اصل جنگ نیابتی است که توسط کشورهای غربی به راه افتاده است. تاکنون 45 کشور مستقل به اوکراین کمک کرده اند. تا ژانویه 2024؛ ارزش تعهدات کمک دوجانبه به اوکراین از سوی موسسات اتحادیه اروپا؛ ایالات متحده و آلمان به ترتیب به 84 میلیارد یورو؛ 68.7 میلیارد یورو و 22 میلیارد یورو رسیده بود. این میزان به قدری زیاد است که آنتونی بلینکن؛ وزیر امور خارجه ایالات متحده؛ علناً ادعا کرد که جنگ دفاعی اوکراین علیه روسیه بدون کمک ایالات متحده در خطر خواهد بود.

3. تنش های قومی با تنش های دولتی در هم تنیده شده است و شکافی بین دکترین حاکمیت و فقدان خودمختاری در واقعیت وجود دارد. از زمان آغاز درگیری روسیه و اوکراین؛ غرب با یادآوری خاطرات خود از جنگ سرد و حتی جنگ جهانی دوم؛ این جنگ را گسترش امپراتوری روسیه توصیف کرده و آن را نبردی بین «دموکراسی و خودکامگی» جلوه داده است. با این وجود؛ روایت دوگانه دموکراسی-خودکامگی ممکن است نتواند تنش های قومی پیچیده پشت درگیری را توضیح دهد. علاوه بر این؛ درگیری روسیه و اوکراین این واقعیت را آشکار کرده است که برخی از کشورهای مستقل ناتوان هستند و مدت هاست توسط قدرت های بزرگ مورد اغوا قرار گرفته اند که شکاف بین دولت ملت ها و دولت های مستقل را برجسته می کند.

4. رویکرد دیپلماتیک à la carte (بردار و انتخاب کن) که غرب اتخاذ می کند؛ مبتنی بر سیاست قدرت واقع گرایانه است. غرب به نام آزادی و برابری برای صدور ارزش های خود انقلاب های رنگی را علیه سایر کشورها از جمله اوکراین ترتیب داده است تا در نهایت به امنیت اروپا آسیب برساند. موقعیت های مشابهک منظره رایج در خاورمیانه است. اکنون از طریق درگیری روسیه و اوکراین؛ غرب دوباره به ژیوپلیتیک و بازی های قدرت های بزرگ روی آورده است و ریسک زدایی و جنگ سرد جدید را به عنوان روایت دیپلماتیک خود در نظر گرفته است. ماهیت رویکرد (بردار و انتخاب کن) کشورهای اروپایی فقدان خودمختاری و قضاوت جامع و پایدار در مورد سیاست بین الملل است. این امر اغلب باعث می شود که سیاست خارجی کشورهای اروپایی کورکورانه از روندها پیروی کند و بین دو حالت افراطی حرکت کند.

5. با وجود اهمیت روایت های دوران جنگ؛ روایت های کشورهای غربی غیرقابل دفاع به نظر می رسد. در آغاز مناقشه روسیه و اوکراین؛ کشورهای اروپایی کمپین های تبلیغاتی را از موقعیت به اصطلاح اخلاقی آغاز کردند؛ اما نتوانستند مردم روسیه را متقاعد کنند. دلایل اساسی این شکست در سه جنبه خلاصه می شود: روایت؛ کنش و قابلیت. اولاً؛ با از دست دادن نفوذ نظام های غربی؛ روایت های اروپایی نه سازگار و نه قانع کننده برای عموم هستند. ثانیاً؛ حتی خود کشورهای غربی نیز به طور علنی در مورد تعدادی از مسایل مانند جداسازی انرژی؛ تحریم های اقتصادی و کمک های نظامی اختلاف نظر دارند و آن را قادر به بازدارندگی سایر کشورها نمی داند. ثالثاً؛ کشورهای اروپایی به سختی به دنبال خوداتکایی در زمینه دفاع هستند. حتی برخی استدلال می کنند که اروپا امروز بیش از سال 1999 در طول جنگ کوزوو به امنیت آمریکا متکی است. در مجموع؛ این عوامل به عدم اعتماد به روایت های دوران جنگ اروپایی کمک کرده است.

6-پدیده “توخالی کردن صنعت” به پایه های دفاع آسیب می زند. “جداسازی” و “ریسک زدایی” تهدیدهای بیشتری برای صلح و ثبات است. یک روایت موفق در زمان جنگ هم توانایی و هم اخلاق را در بر می گیرد. با این حال؛ درگیری روسیه و اوکراین بر آسیب پذیری دفاعی اروپا تاکید کرده است؛ به این معنی که اروپا فاقد پایه ای است که بتواند بر اساس آن «خودمختاری استراتژیک» ایجاد کند. در واقع؛ صنعت دفاعی اروپا مدت هاست که نمی تواند این روند را ادامه دهد. شرکت های اروپایی عرضه ای متناسب با تقاضای زمان جنگ ندارند و بازسازی صنعت از طریق یک جنگ سخت خواهد بود. حتی سفارش های کوچک تر به خارج از کشور؛ به مکان هایی مانند ایالات متحده و حتی کره جنوبی ارسال شده اند. به منظور افزایش استقلال استراتژیک؛ اروپا تلاش کرده است از نظر انرژی از روسیه جدا شود؛ اما نتایج بسیار ناچیز بوده است: واردات گاز طبیعی اروپا از روسیه با قیمت های بالاتر افزایش داشته است و تحول انرژی را دشوارتر می کند. اروپا برای بازسازی صنعت نظامی خود باید به خودمختاری انرژی دست پیدا کند و زنجیره های صنعتی کاملی داشته باشد. در حال حاضر؛ اروپا هنوز راه درازی در پیش دارد.

7. گسترش یک اتحاد نظامی و سیاسی ممکن است خطراتی را برای امنیت منطقه اروپا به همراه داشته باشد. گسترش ناتو عامل خارجی فوری در پشت درگیری روسیه و اوکراین است. جورج اف. کنان در مقاله ای در نیویورک تایمز نوشته است که گسترش ناتو سرنوشت سازترین اشتباه سیاست آمریکا در کل دوران پس از جنگ سرد خواهد بود و می توان انتظار داشت که چنین تصمیمی باعث شعله ور شدن گرایش های ملی گرایانه در روسیه شود. دیدگاه های مشابهی توسط هنری کیسینجر؛ وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده و جان مرشایمر؛ دانشمند علوم سیاسی تکرار شده است. پس از جنگ سرد؛ ناتو پنج دور توسعه به سمت شرق را پشت سر گذاشت. با حذف روسیه از دفاع جمعی؛ امنیت اروپا عملاً تقسیم شده. از آنجایی که سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) نتوانست وظایف خود را انجام دهد؛ امنیت روسیه حفظ نشد و به درگیری روسیه و اوکراین انجامید. می توان نتیجه گرفت که به عنوان یک اتحاد نظامی؛ ناتو تنها می تواند صلح داخلی خود را حفظ کند؛ اما تاثیرات نامطلوبی بر امنیت کلی قاره اروپا داشته است.

8. عدم تعادل استراتژیک جهانی که پس از جنگ سرد پدیدار شد؛ دلیلی حیاتی برای ادامه درگیری روسیه و اوکراین است. در سطح جهانی؛ ایالات متحده تنها ابرقدرت جهان شد. در منطقه؛ اکثر کشورهای اروپایی به ناتو پیوستند و توازن در اروپا پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 بهم ریخت. این درگیری را باید به عنوان پیامد عدم تعادل سیاسی استراتژیک جهانی و منطقه ای در نظر گرفت. باید تلاش هایی برای اصلاح چنین عدم تعادلی صورت گیرد. برای انجام این کار؛ کشورهای در حال توسعه باید با هم همکاری کنند تا در ایجاد تعادل جهانی جدید مشارکت داشته باشند.

9. استانداردهای دوگانه ای که توسط برخی کشورها اعمال می شود؛ ارزش توجه کردن را دارد. کشورهای غربی در چند دهه گذشته بارها اصل حاکمیت ملی منشور سازمان ملل را نقض کرده اند؛ اما وقتی صحبت از روسیه می شود؛ این کشور را متهم به انجام همین کار می کنند. در پایان قرن گذشته؛ ناتو نیازهای امنیتی روسیه را در درگیری های متعدد نادیده گرفت؛ این درحالی بود که بر سر برنامه مشارکت برای صلح به توافق رسیدند. در مواجهه با تهدیدات امنیتی؛ اروپا همیشه مخالفان خود را شیطانی جلوه می دهد؛ اما به ندرت به عواقب اعمال خود فکر می کند. اکنون کشورهای اروپایی ممکن است شروع به بررسی مجدد امنیت منطقه ای و جهانی کنند؛ زیرا گزارش امنیتی مونیخ 2024 که در فوریه منتشر شد؛ بر پویایی باخت-باخت تمرکز دارد. با این حال؛ الگوی تفکر دوگانه در گزارش ادامه دارد.

10. کشورهای سراسر جهان باید ساخت جامعه ای با آینده مشترک برای بشریت را ترویج دهند که نشان دهنده مسیر اساسی به سوی صلح طولانی مدت است. درگیری روسیه و اوکراین برای روسیه؛ اوکراین و اروپا موقعیتی باخت- باخت است. سیاست بین الملل باید طرز فکر جنگ سرد را که در آن امنیت یک کشور در اولویت است کنار بگذارد و در عوض چشم انداز ایجاد جامعه ای با آینده ای مشترک را دنبال کند. برای حل مناقشه روسیه و اوکراین؛ کشورها باید روح هلسینکی 1975 را احیا کنند؛ تشخیص دهند که امنیت تجزیه ناپذیر است و یک چارچوب امنیتی منطقه ای جامع و یکپارچه ایجاد کنند.

درگیری روسیه و اوکراین به پایان نرسیده است. در دو سال گذشته؛ درگیری ها باعث تلفات غیرنظامیان زیادی در اوکراین شده. یک نظرسنجی توسط شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) نشان داد که اکثر اروپایی ها از اوکراین در جنگ حمایت می کنند اما تنها 10 درصد از پاسخ دهندگان معتقدند که این کشور پیروز خواهد شد. و بیشتر اروپایی ها پایان دادن به مناقشه را با “راه حل سازش” ضروری می دانند. اروپا بر سر دوراهی قرار دارد: چگونه می تواند با چالش های امنیتی شدید ناشی از فروپاشی (بالقوه) اوکراین و بازگشت دونالد ترامپ کنار بیاید؟ در کوتاه مدت؛ ارتقای خودمختاری دفاعی اولویت اصلی در دستور کار است. در دراز مدت؛ اروپا باید الگوی تفکر خود را تغییر دهد و به دنبال راه حل نهایی مناسب برای مناقشه باشد.

ترجمه: مهسا مژدهی

312311