چند تا سکه به زن تعلق میگیرد؟

زمانی که صحبت از مهریه به میان می آید، پرسش اساسی بسیاری از افراد این است که چند تا سکه به زن تعلق میگیرد؟ در پاسخ باید گفت که قانون سقف مشخصی برای تعیین تعداد سکه های مهریه قائل نیست و زوجین می توانند هر تعداد سکه ای را به عنوان مهریه تعیین کنند. اما آنچه اهمیت دارد، محدودیت های قانونی در ضمانت اجرایی این حق مالی است که به خصوص در خصوص سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی، شرایط ویژه ای پیدا می کند.

مهریه، این حق مالی مهم و اساسی که به مجرد عقد نکاح به زن تعلق می گیرد، همواره یکی از چالش برانگیزترین موضوعات در حوزه حقوق خانواده بوده است. بسیاری از زوجین و خانواده ها با ابهامات فراوانی در مورد نحوه مطالبه، میزان قابل اجرا و پیامدهای قانونی آن مواجه هستند. این مقاله با هدف روشن ساختن تمامی ابعاد قانونی مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا مراحل مطالبه و چالش های پیش روی زوجین، گامی جامع و دقیق برای آگاهی بخشی در این زمینه برداشته است تا خوانندگان، با درکی عمیق و کاربردی از این حق، بتوانند تصمیمات آگاهانه تری اتخاذ کنند و از سردرگمی های رایج بکاهند.

مهریه چیست؟ مفاهیم و انواع آن از دیدگاه قانون

مهریه، در نظام حقوقی ایران، تعهدی مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق، نه تنها جنبه مالی دارد، بلکه پشتوانه ای برای زن و نمادی از احترام به جایگاه او در خانواده محسوب می گردد. ماهیت حقوقی مهریه، یک حق دینی مستقل است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد.

۱.۱. تعریف حقوقی مهریه

مهریه، به زبان ساده، مالی است که بر اساس عقد نکاح و به موجب اراده طرفین، بر ذمه مرد قرار می گیرد و به زن تعلق می یابد. این مال می تواند شامل سکه، وجه نقد، اموال غیرمنقول (مانند ملک و خانه)، طلا، و یا هر چیز دیگری باشد که ارزش مالی داشته و قابل تملک باشد. تعریف حقوقی مهریه در ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران آمده است که تصریح می کند: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد می توان مهر قرار داد.» این ماده، دست زوجین را برای تعیین مهریه به صورت کاملاً آزادانه باز می گذارد، مشروط بر آنکه مالیت و قابلیت تملک داشته باشد. این حق، فارغ از ادامه یا عدم ادامه زندگی مشترک، برای زن تثبیت شده است.

۱.۲. زمان تعلق مهریه

یکی از مهم ترین نکات حقوقی در مورد مهریه، زمان تعلق آن است. بر خلاف تصور برخی، مهریه به مجرد وقوع عقد نکاح، اعم از دائم یا موقت، به مالکیت زن درمی آید. این امر در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به وضوح بیان شده است: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند.» این بدان معناست که حتی اگر زن و مرد هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده باشند، یا حتی اگر قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، زن حق مطالبه مهریه را دارد. البته در صورت جدایی قبل از نزدیکی، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود، مگر آنکه مهریه وجه نقد باشد که در این صورت تمام آن به زن تعلق می گیرد و نرخ آن به روز محاسبه می شود. این مالکیت فوری، پشتوانه مالی مهمی برای زن محسوب می شود و به او امکان می دهد در صورت نیاز، مهریه خود را مطالبه کند.

۱.۳. انواع مهریه در قانون مدنی

قانون مدنی ایران، با در نظر گرفتن شرایط مختلف تعیین مهریه، سه نوع اصلی را برای آن تعریف کرده است که هر یک ویژگی ها و احکام خاص خود را دارند:

۱.۳.۱. مهرالمسمی

مهرالمسمی، رایج ترین نوع مهریه است و به مهریه ای اطلاق می شود که میزان، نوع و شرایط آن در هنگام عقد نکاح، با توافق کامل زوجین تعیین و در عقدنامه ثبت می شود. این مهریه می تواند شامل سکه، وجه نقد، ملک، طلا، یا حتی آموزش یک مهارت و هنر باشد. وقتی مهریه به صورت مهرالمسمی تعیین می شود، مرد موظف است آن را طبق توافق و به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بپردازد. اغلب مهریه هایی که امروزه در عقدنامه ها ثبت می شوند، از نوع مهرالمسمی هستند.

۱.۳.۲. مهرالمثل

گاهی اوقات، در هنگام عقد نکاح دائم، مهریه به هر دلیلی تعیین نمی شود، یا آنچه تعیین شده، از نظر قانونی دارای اشکال باشد (مثلاً مالیت نداشته باشد). در این حالت، اگر بین زوجین نزدیکی واقع شود، زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل، مبلغ یا مالی است که با توجه به شئونات، عرف خانوادگی، تحصیلات، موقعیت اجتماعی زن و همچنین وضعیت مالی مرد، توسط دادگاه تعیین می شود. به عبارت دیگر، دادگاه با در نظر گرفتن شرایط مشابه و عرف جامعه، مهریه ای متناسب با جایگاه زن را مشخص می کند تا حقوق او تضییع نشود.

۱.۳.۳. مهرالمتعه

مهرالمتعه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و قبل از آنکه نزدیکی بین زن و مرد واقع شود، طلاق صورت گیرد. در این وضعیت، زن مستحق نصف مهرالمثل نیست (زیرا نزدیکی صورت نگرفته) و مهریه ای نیز در عقد مشخص نشده است. بنابراین، قانون برای حمایت از زن و جلوگیری از خروج او از زندگی مشترک بدون هیچ حق و حقوقی، مهرالمتعه را پیش بینی کرده است. میزان مهرالمتعه با توجه به وضعیت مالی مرد و عرف تعیین می شود تا زن از این نظر متضرر نشود. این نوع مهریه کمتر رایج است، اما برای حمایت از حقوق زن در شرایط خاص اهمیت دارد.

۱.۴. تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نحوه پرداخت و ضمانت اجرای مهریه، به شدت تحت تأثیر نوع تعیین آن از نظر عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن است. این دو عبارت، نقش کلیدی در فرآیند مطالبه مهریه و تعیین مسئولیت های زوجین ایفا می کنند.

۱.۴.۱. مهریه عندالمطالبه چیست؟

هنگامی که مهریه به صورت عندالمطالبه تعیین می شود، به این معناست که زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام مهریه خود را از مرد مطالبه کند. در این صورت، مرد موظف به پرداخت آن است و نمی تواند به بهانه عدم توانایی مالی از پرداخت آن خودداری کند. این نوع مهریه، برای زن حق مطلق ایجاد می کند و مرد بدون هیچ قید و شرطی باید آن را بپردازد. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از طریق قانونی (اجرای ثبت یا دادگاه) برای توقیف اموال و حتی تا سقف قانونی ۱۱۰ سکه، درخواست حکم جلب مرد را نیز داشته باشد. بسیاری از زوجین، مهریه عندالمطالبه را به دلیل قدرت اجرایی بالا و سهولت در مطالبه، انتخاب می کنند.

۱.۴.۲. مهریه عندالاستطاعه چگونه است؟

در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار دارد. این نوع مهریه، مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که توانایی مالی مرد برای پرداخت آن به اثبات برسد. در این شرایط، بار اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است. اگر مرد قادر به پرداخت مهریه نباشد یا اعسار خود را ثابت کند، زن نمی تواند او را مجبور به پرداخت یکجای مهریه کند و حکم جلب نیز برای او صادر نخواهد شد. در عمل، این نوع مهریه قدرت اجرایی کمتری برای زن دارد، اما برای مردانی که نگران تعهدات مالی سنگین مهریه هستند، می تواند گزینه مناسب تری باشد. انتخاب بین این دو نوع مهریه، بستگی به توافق زوجین و دیدگاه آن ها نسبت به آینده زندگی مشترک دارد.

سقف مهریه و ضمانت های اجرایی: واقعیت قانونی و تصورات غلط

بحث درباره سقف مهریه و میزان قابل اجرای آن، همواره با ابهامات و تصورات غلط بسیاری همراه بوده است. در حالی که قانون تعیین مهریه را به توافق زوجین سپرده، اما در خصوص ضمانت های اجرایی آن، محدودیت هایی را در نظر گرفته که آشنایی با آن ها برای هر دو طرف ازدواج ضروری است.

۲.۱. آیا در تعیین مهریه محدودیتی وجود دارد؟

یکی از اولین سوالاتی که در خصوص مهریه مطرح می شود این است که آیا در تعیین مهریه محدودیتی وجود دارد؟ پاسخ کوتاه و صریح این است: خیر. قانون ایران، هیچ سقف یا محدودیتی را برای تعداد یا ارزش مهریه تعیین نکرده است. زوجین می توانند با توافق یکدیگر، هر تعداد سکه، هر میزان وجه نقد، هر نوع مال یا هر خدمتی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد، به عنوان مهریه تعیین کنند. در عقدنامه ها نیز می توانیم شاهد مهریه هایی با تعداد سکه های بسیار بالا باشیم که همگی قانونی و معتبر هستند. بنابراین، انتخاب تعداد چند تا سکه به زن تعلق میگیرد در زمان عقد کاملاً به اراده طرفین بستگی دارد. اما نکته کلیدی اینجاست که این آزادی در تعیین، به معنای آزادی مطلق در اجرای مهریه نیست و در همین نقطه، ضمانت های اجرایی قانونی وارد عمل می شوند.

۲.۲. قانون ۱۱۰ سکه بهار آزادی

یکی از مهم ترین قوانین مربوط به مهریه که در سال های اخیر مورد توجه فراوان قرار گرفته، «قانون ۱۱۰ سکه بهار آزادی» است. این قانون، به طور مستقیم سقف مهریه در قانون ایران را مشخص نمی کند، بلکه به محدودیت های اجرایی و ضمانت های کیفری آن می پردازد.

۲.۲.۱. معنی دقیق قانون ۱۱۰ سکه: سقف صدور حکم جلب و توقیف اموال

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، اگر مهریه زوجه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، زن می تواند با ارائه درخواست، تمامی این مقدار را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. در این سقف، اگر مرد از پرداخت مهریه خودداری کند و اعسار (ناتوانی مالی) خود را نیز اثبات نکند، زن حق دارد برای توقیف اموال او اقدام کند و همچنین می تواند درخواست صدور حکم جلب او را از دادگاه بخواهد. به عبارت دیگر، ضمانت اجرایی کیفری (مانند حبس) و توقیف اموال برای مهریه تا این سقف به طور کامل اعمال می شود. این سقف، برای حمایت از حقوق زن و تضمین دریافت حداقل مهریه در نظر گرفته شده است.

۲.۲.۲. پیامدها: مهریه تا ۱۱۰ سکه و مهریه بیش از ۱۱۰ سکه

پیامدهای قانون ۱۱۰ سکه، تفاوت اساسی بین مهریه های با تعداد کم و زیاد ایجاد می کند:

* مهریه تا ۱۱۰ سکه: در این حالت، زن می تواند برای تمام ۱۱۰ سکه (یا کمتر)، حکم جلب و توقیف اموال مرد را درخواست کند. در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، مرد ممکن است با حبس برای مهریه مواجه شود.
* مهریه بیش از ۱۱۰ سکه: اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، ضمانت اجرایی کیفری (حبس) تنها تا سقف همان ۱۱۰ سکه است. به این معنا که برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، دیگر امکان صدور حکم جلب وجود ندارد. مازاد بر این مقدار، تنها در صورتی از مرد قابل وصول خواهد بود که زن بتواند اموال مرد را (غیر از مستثنیات دین) معرفی کند یا توانایی مالی او را برای پرداخت مهریه بیش از ۱۱۰ سکه اثبات کند. در صورت عدم شناسایی اموال یا اثبات عدم توانایی مالی مرد، پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه به صورت اقساط (و بدون حکم جلب) صورت خواهد گرفت. بنابراین، مردانی که مهریه بالای ۱۱۰ سکه دارند، در صورت عدم توانایی مالی برای پرداخت مازاد بر این سقف، زندانی نخواهند شد، اما بدهی آن ها باقی می ماند و باید در صورت تمکن مالی در آینده، آن را بپردازند.

۲.۳. قانون ۱۴ سکه (بررسی وضعیت طرح و شایعات)

در سال های اخیر، بحث های زیادی درباره طرح «قانون ۱۴ سکه» مطرح شده که ابهامات فراوانی را در جامعه ایجاد کرده است. بسیاری از افراد می پرسند آیا قانون ۱۴ سکه مهریه تصویب شده است و قانون مهریه جدید ۱۴۰۴ چه تغییراتی داشته است.

۲.۳.۱. وضعیت فعلی: آیا این قانون تصویب شده است؟

تا زمان نگارش این مقاله و بر اساس آخرین اطلاعات رسمی، طرح «محدودیت حبس برای مهریه تا ۱۴ سکه» هنوز به تصویب نهایی نرسیده و به قانون تبدیل نشده است. این موضوع در حد یک طرح یا پیشنهاد در کمیسیون های مجلس مطرح شده و هدف اصلی آن، کاهش زندانیان مهریه و حبس زدایی بوده است. بنابراین، هرگونه خبری مبنی بر اجرایی شدن قانون ۱۴ سکه به عنوان سقف مهریه یا سقف ضمانت اجرایی حبس، شایعه بوده و صحت ندارد. قانون فعلی که مبنای عمل دادگاه هاست، همچنان همان قانون ۱۱۰ سکه است.

۲.۳.۲. هدف از این طرح: حبس زدایی و کاهش مشکلات اجتماعی

هدف از ارائه طرح هایی مانند قانون ۱۴ سکه مهریه، رفع دغدغه های اجتماعی ناشی از پرونده های مهریه است. تعداد بالای زندانیان مهریه، چالش های اقتصادی و اجتماعی برای خانواده ها ایجاد کرده و به همین دلیل، قانون گذاران به دنبال راهکارهایی برای کاهش بار زندان ها و حل مسالمت آمیزتر این دعاوی هستند. این طرح ها به دنبال آن هستند که به جای حبس، بر تقسیط و پرداخت از طریق شناسایی اموال تأکید بیشتری داشته باشند.

۲.۳.۳. تفاوت با سقف ۱۱۰ سکه

تفاوت اصلی میان طرح ۱۴ سکه و قانون ۱۱۰ سکه در این است که ۱۱۰ سکه، سقف ضمانت اجرای حبس و توقیف اموال را تعیین می کند، در حالی که طرح ۱۴ سکه، اگر تصویب می شد، این سقف را به ۱۴ سکه کاهش می داد. یعنی در صورت تصویب آن طرح، مرد برای مهریه بیش از ۱۴ سکه (و تا ۱۱۰ سکه) دیگر به زندان نمی افتاد و تنها باید آن را به صورت اقساطی یا از طریق شناسایی اموال بپردازد. اما تا زمانی که چنین طرحی به تصویب نرسیده، قانون ۱۱۰ سکه همچنان معیار عمل است.

۲.۴. مالیات یا حق ثبت مهریه

یکی از جنبه های کمتر شناخته شده مهریه، «مالیات مهریه» یا همان حق ثبت مهریه است که در هنگام ثبت رسمی ازدواج در دفاتر اسناد رسمی دریافت می شود. این مبلغ، در واقع هزینه ای است که برای ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج پرداخت می گردد و ارتباطی به مالیات بر درآمد یا ثروت ندارد.

مبلغ این حق ثبت، بسته به میزان مهریه و بر اساس تعرفه های مصوب قوه قضائیه، متفاوت است. معمولاً این هزینه بر عهده مرد است. بسیاری از افراد از وجود چنین هزینه ای بی اطلاعند و ممکن است در لحظه ثبت عقد با آن مواجه شوند. در طرح های پیشنهادی برای اصلاح قانون مهریه، گاهی پیشنهاد شده است که مهریه های با تعداد سکه پایین (مثلاً تا ۱۴ سکه، در صورت تصویب آن طرح) از پرداخت این حق الثبت معاف شوند تا به نوعی تشویقی برای تعیین مهریه های کمتر باشد. اما در حال حاضر، این حق ثبت برای تمامی مهریه ها دریافت می شود و میزان آن متناسب با ارزش مهریه افزایش می یابد. آگاهی از این هزینه، می تواند به زوجین در برنامه ریزی مالی پیش از ازدواج کمک کند.

مراحل مطالبه و نحوه دریافت مهریه (گام به گام)

مطالبه مهریه، فرآیندی قانونی است که زن برای دریافت حق خود باید آن را طی کند. این مسیر می تواند از دو طریق اصلی، یعنی «اجرای ثبت اسناد رسمی» و «دادگاه خانواده» پیگیری شود. انتخاب هر یک از این روش ها به شرایط پرونده، مستندات موجود و اهداف زن بستگی دارد.

۳.۱. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، یکی از رایج ترین و گاهی سریع ترین روش ها برای نحوه مطالبه مهریه است، به خصوص زمانی که عقدنامه به صورت رسمی و در دفترخانه ازدواج به ثبت رسیده باشد.

۳.۱.۱. مزایا

* سرعت بیشتر: این روش معمولاً از مسیر دادگاه سریع تر است، زیرا نیاز به طی مراحل پیچیده دادرسی و صدور حکم قضایی ندارد.
* عدم نیاز به وکیل در مراحل اولیه: در گام های اولیه، زن می تواند شخصاً و بدون نیاز به وکیل به دفترخانه و سپس اداره ثبت مراجعه کند، که این امر می تواند هزینه ها را کاهش دهد.
* قابلیت توقیف اموال: در صورت شناسایی اموال مرد، اداره ثبت می تواند به سرعت نسبت به توقیف آن ها اقدام کند.

۳.۱.۲. مراحل عملی

1. مراجعه به دفترخانه ازدواج و درخواست صدور اجرائیه: زن با در دست داشتن اصل عقدنامه به دفترخانه ازدواجی که عقد در آن ثبت شده، مراجعه می کند و درخواست صدور اجرائیه مهریه را می دهد.
2. ابلاغ اجرائیه به مرد: پس از صدور اجرائیه، اداره ثبت آن را به آدرس مرد ابلاغ می کند و مرد ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیب پرداخت آن را بدهد.
3. معرفی اموال مرد و توقیف آن ها: اگر مرد در مهلت مقرر اقدام به پرداخت نکرد، زن می تواند با مراجعه به دایره اجرای ثبت، اموال و دارایی های مرد (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک و…) را معرفی کرده و درخواست توقیف آن ها را بدهد. البته لازم به ذکر است که برخی اموال مانند منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی و ابزار کار، جزو مستثنیات دین محسوب شده و قابل توقیف نیستند.
4. توقیف حقوق کارمندی: در صورتی که مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد و اموال دیگری برای توقیف نداشته باشد، زن می تواند درخواست توقیف یک چهارم حقوق او را (در دوران تاهل) یا یک سوم حقوق او را (پس از طلاق و تا زمانی که مرد زن دیگری اختیار نکرده) از اداره ثبت بخواهد. این فرآیند، برای اجرای مهریه از طریق ثبت بسیار کاربردی است.

۳.۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

در برخی موارد، مراحل قانونی گرفتن مهریه از طریق دادگاه خانواده پیگیری می شود که معمولاً پیچیده تر و زمان برتر از روش ثبتی است.

۳.۲.۱. موارد لزوم

* عدم وجود سند رسمی: اگر عقدنامه به صورت رسمی ثبت نشده باشد (مثلاً در عقد موقت بدون ثبت رسمی)، زن باید از طریق دادگاه اقدام کند.
* وجود دعاوی حقوقی پیچیده: در صورتی که در کنار مطالبه مهریه، دعاوی دیگری مانند طلاق، نفقه، حضانت فرزندان و… نیز مطرح باشد، معمولاً دادگاه خانواده به تمامی این امور به صورت یکجا رسیدگی می کند.
* عدم امکان شناسایی اموال از طریق ثبت: اگر زن نتواند اموالی از مرد را برای توقیف به اداره ثبت معرفی کند، ممکن است دادگاه بتواند با استعلام از مراجع مختلف، به شناسایی اموال او کمک کند.

۳.۲.۲. مراحل عملی

1. تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده: زن یا وکیل او، دادخواستی را تنظیم و به دادگاه خانواده صالح تقدیم می کند. در این مرحله، باید مشخصات کامل طرفین، میزان مهریه و درخواست ها به صورت دقیق ذکر شود.
2. ارجاع به شورای حل اختلاف: برای مهریه هایی که ارزش آن ها تا ۲۰ میلیون تومان است، پرونده ابتدا به شورای حل اختلاف ارجاع داده می شود. در صورت عدم مصالحه، پرونده به دادگاه خانواده بازمی گردد.
3. صدور حکم و پیگیری مراحل اجرایی: پس از تشکیل جلسات دادرسی و بررسی مدارک و شواهد، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت قطعی شدن حکم، پرونده به دایره اجرای احکام دادگستری ارسال می شود و زن می تواند مراحل اجرایی را برای توقیف اموال و دریافت مهریه پیگیری کند.

۳.۳. نقش وکیل در پرونده مهریه

پرونده های مهریه، هرچند در ظاهر ساده به نظر می رسند، اما به دلیل پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، می تواند برای افراد ناآشنا با حقوق، چالش برانگیز باشد. نقش وکیل در این مسیر بسیار پررنگ است:

* مشاوره تخصصی: وکیل می تواند با ارائه مشاوره دقیق، بهترین مسیر قانونی را برای مطالبه مهریه (ثبت یا دادگاه) به موکل خود پیشنهاد دهد.
* کاهش پیچیدگی ها: وکیل با تسلط بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری کرده و مراحل قانونی را به شکل صحیح و سریع تر پیش ببرد.
* سرعت بخشیدن به روند پرونده: وکیل با پیگیری های مستمر و آشنایی با جزئیات اداری، می تواند به سرعت بخشیدن به فرآیند مطالبه مهریه کمک کند.
* دفاع از حقوق موکل: در جلسات دادگاه و در مقابل طرف مقابل، وکیل می تواند به طور حرفه ای از حقوق موکل خود دفاع کند و منافع او را تأمین نماید. به خصوص در پرونده های اعسار از پرداخت مهریه یا تقسیط آن، داشتن وکیل برای هر دو طرف می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه پرونده ایجاد کند.

چالش های پرداخت مهریه برای مردان و راهکارهای قانونی

پرداخت مهریه، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، می تواند چالش های جدی برای مردان ایجاد کند. قانون، با در نظر گرفتن این واقعیت، راهکارهایی را برای تعدیل یا تقسیط مهریه پیش بینی کرده است تا مردان در صورت عدم توانایی مالی، دچار مشکلات حاد حقوقی و اجتماعی نشوند.

۴.۱. درخواست اعسار از پرداخت مهریه

یکی از مهم ترین راهکارهای قانونی برای مردانی که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارند، ارائه درخواست «اعسار از پرداخت مهریه» است.

۴.۱.۱. شرایط درخواست

درخواست اعسار، به معنای اثبات ناتوانی مالی مرد برای پرداخت بدهی (در اینجا مهریه) به صورت یکجا است. مرد باید ثابت کند که اموال کافی برای پرداخت مهریه ندارد و درآمدهای او نیز کفاف پرداخت یکجای آن را نمی دهد. این درخواست می تواند همزمان با مطالبه مهریه از سوی زن، یا پس از صدور حکم محکومیت مرد به پرداخت مهریه، به دادگاه تقدیم شود.

۴.۱.۲. نحوه رسیدگی دادگاه

دادگاه در رسیدگی به درخواست اثبات اعسار از پرداخت مهریه، وضعیت مالی مرد را به دقت بررسی می کند. عواملی نظیر شغل، درآمد، اموال منقول و غیرمنقول (به جز مستثنیات دین)، بدهی ها، تعداد فرزندان تحت تکفل و سایر هزینه های ضروری زندگی مرد مورد ارزیابی قرار می گیرد. مرد باید برای اثبات اعسار خود، مدارک و شواهدی مانند گواهی عدم کارهای موجود، لیست اموال، شهادت شهود آگاه به وضعیت مالی او و هر سند دیگری که نشان دهنده ناتوانی مالی اوست، ارائه کند.

۴.۱.۳. تعیین پیش قسط و اقساط

در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. دادگاه ابتدا مبلغی را به عنوان «پیش قسط» تعیین می کند که مرد باید آن را به صورت یکجا بپردازد. سپس، با توجه به وضعیت مالی مرد، تعداد و میزان اقساط ماهانه برای پرداخت باقی مانده مهریه مشخص می شود. عوامل موثر در تعیین این اقساط شامل درآمد ماهیانه مرد، هزینه های زندگی ضروری، تعداد سکه های مهریه و سایر بدهی های اوست. این فرآیند به مرد کمک می کند تا بتواند تعهدات مالی خود را به تدریج و بدون فشار غیرقابل تحمل انجام دهد.

اعسار از پرداخت مهریه به مردانی که توان مالی کافی ندارند، این امکان را می دهد که به جای حبس، مهریه را به صورت اقساطی بپردازند و از فشار یکجای آن رها شوند.

۴.۲. حکم جلب و حبس مهریه

بحث حکم جلب و حبس برای مهریه همواره یکی از نقاط حساس و پربحث در پرونده های مهریه بوده است. این موضوع به طور مستقیم با قانون ۱۱۰ سکه ارتباط دارد.

۴.۲.۱. شرایط صدور حکم جلب

حکم جلب مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه، تنها در صورتی صادر می شود که مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد و مرد پس از مطالبه زن و ابلاغ قانونی، از پرداخت آن خودداری کند و همچنین نتواند اعسار خود را از دادگاه ثابت کند. در این شرایط، زن می تواند از دادگاه درخواست صدور حکم جلب مرد را بنماید.

۴.۲.۲. تأثیر اعسار بر حکم جلب

با اثبات اعسار مرد، حکم جلب او لغو می شود. به این معنا که اگر مرد بتواند به دادگاه ثابت کند که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و دادگاه حکم به تقسیط مهریه دهد، دیگر نمی توان او را به دلیل عدم پرداخت مهریه زندانی کرد. هدف از این سازوکار، جلوگیری از حبس افراد به دلیل بدهی های مالی در صورتی است که واقعاً توان پرداخت ندارند.

۴.۲.۳. رویه قضایی جدید

رویه قضایی در سال های اخیر به سمت حبس زدایی از پرونده های مهریه گرایش پیدا کرده است. بسیاری از دادگاه ها، تا حد امکان به جای صدور حکم جلب و حبس، مرد را به تقسیط مهریه محکوم می کنند و سعی در حل و فصل مسالمت آمیز پرونده دارند. این تغییر رویه با هدف کاهش مشکلات اجتماعی و خانوادگی ناشی از حبس مردان صورت گرفته است و تمرکز را بر بازپرداخت بدهی از طریق اقساط قرار داده است.

۴.۳. محاسبه مهریه به نرخ روز

مسئله «محاسبه مهریه به نرخ روز» زمانی اهمیت پیدا می کند که مهریه به صورت وجه رایج (پول) تعیین شده باشد. اگر مهریه به صورت سکه یا طلا باشد، قیمت روز مطالبه مهریه (زمان درخواست اجراییه یا دادخواست) ملاک محاسبه قرار می گیرد. اما در مورد وجه رایج، با توجه به نرخ تورم و کاهش ارزش پول در طول زمان، قانون تدبیری اندیشیده است تا حقوق زن تضییع نشود.

بر اساس تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، اگر مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین نسبت به سال اجرای عقد (که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود) محاسبه و پرداخت خواهد شد. این بدان معناست که مبلغ مهریه، بر اساس شاخص تورم سالانه، به روز شده و ارزش واقعی آن حفظ می گردد تا زن از بابت گذشت زمان و کاهش ارزش پول متضرر نشود. این محاسبه توسط دادگاه یا واحد اجرای احکام انجام می شود.

۴.۴. مستثنیات دین

در فرآیند مطالبه مهریه و توقیف اموال مرد، مفهوم «مستثنیات دین» بسیار حیاتی است. مستثنیات دین، اموالی هستند که قانوناً از توقیف معاف بوده و برای ادامه زندگی حداقلی بدهکار (در اینجا مرد) ضروری تلقی می شوند. این اموال شامل موارد زیر است:

* منزل مسکونی مورد نیاز: خانه ای که مرد و خانواده اش در آن زندگی می کنند و عرفاً در شأن آن هاست.
* اثاثیه ضروری زندگی: وسایل منزل که برای یک زندگی معمولی لازم است (نه وسایل لوکس و غیرضروری).
* ابزار و لوازم کار: وسایلی که برای امرار معاش و شغل مرد ضروری است.
* بخش معینی از حقوق و مزایای دریافتی: بخشی از حقوق مرد که برای تأمین معاش او و خانواده اش لازم است و قابل توقیف نیست.
* ذخایر و اندوخته های ضروری: مقداری از مواد غذایی، لباس و سایر ملزومات زندگی که برای مدت معین (مانند یک ماه) ضروری است.

هدف از این قانون، جلوگیری از بروز فقر مطلق برای بدهکار و حفظ حداقل کرامت انسانی اوست. بنابراین، حتی اگر مرد محکوم به پرداخت مهریه باشد، زن نمی تواند تمامی اموال او را توقیف کند و باید مستثنیات دین را از این قاعده مستثنی بداند.

مهریه در شرایط خاص و ملاحظات اجتماعی

مهریه، تنها یک بحث حقوقی خشک نیست؛ بلکه با عمیق ترین ابعاد زندگی خانوادگی و اجتماعی گره خورده است. درک نحوه اثرگذاری مهریه در شرایط خاص مانند طلاق یا فوت، و همچنین بررسی جایگاه آن در جامعه، می تواند به بینش عمیق تری منجر شود.

۵.۱. مهریه و طلاق

یکی از رایج ترین موقعیت هایی که مهریه به کانون توجه می آید، فرآیند طلاق است. تاثیر طلاق بر مهریه، بسته به نوع و شرایط طلاق، متفاوت خواهد بود.

۵.۱.۱. طلاق از طرف مرد

اگر طلاق از سوی مرد درخواست شود، مرد موظف است تمامی مهریه زن را، چه عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، به صورت کامل پرداخت کند. در این شرایط، زن حق دارد تمام مهریه خود را مطالبه و دریافت نماید. حتی اگر مرد توان پرداخت یکجا را نداشته باشد، دادگاه حکم به تقسیط مهریه خواهد داد، اما اصل بدهی و تعهد او به پرداخت تمامی مهریه باقی می ماند.

۵.۱.۲. طلاق از طرف زن

زمانی که زن درخواست طلاق می دهد، وضعیت مهریه کمی پیچیده تر می شود. در برخی از انواع طلاق (مانند طلاق خلع)، زن برای اینکه بتواند رضایت مرد را برای طلاق جلب کند، ممکن است بخشی یا تمام مهریه خود را «بذل» کند؛ یعنی آن را به مرد ببخشد. این بذل مهریه، ابزاری است که زن می تواند در ازای آن، حق طلاق را به دست آورد. اما در انواع دیگر طلاق، مانند طلاق به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل زندگی)، زن می تواند بدون بذل مهریه، حق طلاق را از دادگاه بگیرد و همچنان مهریه خود را نیز مطالبه کند.

۵.۱.۳. تاثیر خیانت

یکی از تصورات غلط رایج در جامعه این است که خیانت زوجه می تواند بر حق مهریه او تأثیر بگذارد و باعث از بین رفتن آن شود. اما از منظر حقوقی، خیانت زوجه (یا حتی زوج) هیچ تأثیری بر اصل حق مهریه ندارد. مهریه به محض وقوع عقد به زن تعلق می گیرد و هیچ عاملی به جز بذل یا عدم نزدیکی قبل از طلاق، نمی تواند آن را از بین ببرد. البته، خیانت می تواند در برخی حقوق دیگر مانند نفقه تأثیرگذار باشد یا در تصمیم گیری دادگاه در خصوص حضانت فرزندان نقش ایفا کند، اما بر مهریه تأثیری ندارد.

۵.۲. مهریه در صورت فوت یکی از زوجین

مسئله مهریه بعد از فوت شوهر یا زن نیز یکی از مواردی است که ابهامات زیادی را به همراه دارد.

* فوت مرد: در صورتی که مرد فوت کند، مهریه زن به عنوان یک «دین ممتاز» بر عهده ورثه اوست. به این معنا که زن می تواند مهریه خود را از اموال و دارایی های به جا مانده از مرد (ترکه) مطالبه کند، حتی قبل از تقسیم ارث بین سایر وراث. این امر نشان دهنده اهمیت حقوقی مهریه است.
* فوت زن: اگر زن فوت کند، مهریه او به ورثه اش به ارث می رسد. ورثه زن (یعنی فرزندان، پدر و مادر او) می توانند مهریه متوفی را از مرد مطالبه کنند. این حق، مانند سایر حقوق مالی، پس از فوت زن به ورثه او منتقل می شود.

۵.۳. مهریه، عامل ثبات خانواده یا چالش اجتماعی؟

مهریه در جامعه ایرانی، همواره موضوعی چندوجهی بوده است. برخی آن را عامل ثبات خانواده و پشتوانه زن می دانند، در حالی که برخی دیگر آن را چالش برانگیز و عاملی برای افزایش آمار طلاق و زندانی شدن مردان می شمارند.

* نقش حمایتی: از دیدگاه سنتی و مذهبی، مهریه پشتوانه ای برای زن است تا در صورت بروز مشکلات در زندگی مشترک یا طلاق، بتواند از آن بهره مند شود و بی پناه نماند. این نقش حمایتی به ویژه در گذشته که زنان کمتر استقلال مالی داشتند، اهمیت بیشتری پیدا می کرد.
* چالش های نوین: با تغییرات اجتماعی و اقتصادی، مهریه های سنگین گاهی به ابزاری برای فشار بر مرد تبدیل شده و در مواردی منجر به سوءاستفاده یا مشکلات شدید مالی و حبس برای مردان می شود. این وضعیت، به خصوص با رشد سرسام آور قیمت سکه، مهریه را به یک معضل اجتماعی تبدیل کرده است.
* ضرورت اصلاحات هوشمندانه: این بحث ها نشان دهنده ضرورت اندیشیدن به اصلاحات هوشمندانه در قوانین مهریه است. اصلاحاتی که هم حقوق زن را به عنوان یک حق شرعی و قانونی تضمین کند و هم از بروز مشکلات اجتماعی و خانوادگی برای مردان و بنیان خانواده جلوگیری نماید. تعادل بین این دو جنبه، می تواند به تحکیم بنیان خانواده کمک کند و از تبدیل مهریه به یک عامل اختلاف افکن جلوگیری نماید.

نتیجه گیری

در طول این مقاله، به ابعاد گوناگون مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا محدودیت های اجرایی و چالش های حقوقی آن، نگاهی جامع انداخته شد. مشاهده شد که تعیین تعداد سکه های مهریه هیچ سقف قانونی ندارد و زوجین در انتخاب آن آزاد هستند. اما این آزادی در تعیین، با محدودیت های قانونی در اجرا و مطالبه همراه است که مهم ترین آن ها، سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی برای اعمال ضمانت اجرای کیفری و حبس است.

درک صحیح از مفاهیمی نظیر مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه، قانون ۱۱۰ سکه، و همچنین آگاهی از وضعیت طرح های پیشنهادی مانند «قانون ۱۴ سکه» که هنوز به تصویب نرسیده اند، برای تمامی افراد در شرف ازدواج یا آنانی که با پرونده های مهریه درگیر هستند، حیاتی است. این شناخت به آن ها کمک می کند تا انتظارات واقع بینانه تری از تعلق مهریه و روند مطالبه آن داشته باشند.

مسیر مطالبه مهریه، چه از طریق اجرای ثبت و چه از طریق دادگاه، نیازمند آگاهی حقوقی و پیگیری دقیق است. همچنین، راهکارهای قانونی مانند درخواست اعسار از پرداخت مهریه، برای مردانی که توان مالی کافی ندارند، پیش بینی شده تا از بروز مشکلات حادتر جلوگیری شود. در نهایت، مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی، نقش مهمی در نظام خانواده ایفا می کند و درک پیچیدگی های آن، قدمی اساسی برای حفظ حقوق و کاهش تنش ها در زندگی مشترک و پس از آن است.

---