ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، جرم تهدید را تعریف و برای آن مجازات تعیین کرده است. این ماده قانونی به هرگونه تهدید به قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر علیه خود یا بستگان شخص، صرف نظر از اینکه تهدیدکننده درخواست وجه، مال یا انجام فعلی را داشته باشد یا خیر، می پردازد. این ماده از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا امنیت روانی و اجتماعی شهروندان را تضمین می کند و به افراد اجازه می دهد در برابر زورگویی و ارعاب، از خود دفاع قانونی نمایند.

جرم تهدید یکی از جرایم علیه آسایش عمومی و از جمله جرایم تعزیری به شمار می رود که در قوانین کیفری ایران جایگاه ویژه ای دارد. فهم دقیق ابعاد این ماده، برای هر شهروندی، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، ضروری است تا بتواند حقوق خود را به درستی شناخته و از آن دفاع کند. هدف این مقاله، ارائه راهنمایی جامع و کاربردی در خصوص ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی است تا تمامی ابهامات حقوقی پیرامون این جرم برطرف شده و درک عمیقی از آن به دست آید. این راهنما، ارکان جرم، مجازات ها، تفاوت های آن با جرایم مشابه و نکات کلیدی در مراحل قانونی را تشریح می کند تا خواننده بتواند با اطلاعات کامل، تصمیم گیری صحیحی در مواجهه با پرونده های مرتبط با تهدید داشته باشد.

متن کامل ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

برای درک کامل جرم تهدید و ابعاد آن، لازم است ابتدا به متن دقیق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم – تعزیرات و مجازات های بازدارنده) توجه شود. این ماده، اساس قانونی برای رسیدگی به پرونده های تهدید را فراهم می آورد و چارچوب حقوقی آن را مشخص می کند.

هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. (اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳)

این ماده به وضوح انواع تهدیداتی را که تحت پوشش قانون قرار می گیرند، بیان می کند و مجازات مربوط به آن ها را مشخص می سازد. از ویژگی های بارز این ماده، شمول گسترده آن بر انواع روش های تهدید و عدم لزوم وجود تقاضای خاص از سوی تهدیدکننده است که آن را از برخی جرایم مرتبط دیگر متمایز می کند.

ارکان جرم تهدید (ماده ۶۶۹): تجزیه و تحلیل حقوقی

مانند هر جرم دیگری، جرم تهدید نیز برای تحقق نیاز به وجود ارکانی مشخص دارد که در غیاب هر یک از آن ها، امکان اثبات جرم وجود نخواهد داشت. این ارکان شامل رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی هستند که هر یک به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند.

الف) رکن قانونی

رکن قانونی جرم تهدید، همان ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم – تعزیرات و مجازات های بازدارنده) است. این ماده به صراحت رفتار تهدیدآمیز را جرم انگاری کرده و چارچوب قانونی آن را مشخص می سازد. وجود این ماده قانونی، به دادگاه ها و مراجع قضایی صلاحیت رسیدگی به شکایات مربوط به تهدید را می دهد و حقوق افراد مورد تهدید را به رسمیت می شناسد.

ب) رکن مادی

رکن مادی جرم تهدید شامل اعمال فیزیکی و ظاهری است که جرم را محقق می سازد. این رکن خود شامل چندین بخش مهم است که باید به دقت بررسی شوند:

رفتار مجرمانه: هر نوع تهدید (گفتاری، نوشتاری، اشاره ای و…)

رفتار مجرمانه در ماده ۶۶۹ شامل هرگونه فعلی است که به قصد ایجاد ترس و ارعاب در دیگری صورت گیرد. این تهدید می تواند به اشکال مختلفی بروز پیدا کند:

• گفتاری: تهدید شفاهی، چه حضوری و چه از طریق تلفن یا پیام صوتی.
• نوشتاری: ارسال نامه، پیامک، ایمیل، یا انتشار مطلب در شبکه های اجتماعی.
• اشاره ای: حرکات بدنی یا ایماء و اشاره ای که به وضوح مفهوم تهدید را می رساند.
• فیزیکی: مثلاً نشان دادن سلاح سرد یا گرم (بدون اقدام به ضرب و جرح).

آنچه مهم است، وضوح و صراحت مفهوم تهدید است؛ به این معنا که مخاطب از مفهوم و محتوای تهدید مطلع شود.

موضوع تهدید: قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی، افشای سر

ماده ۶۶۹ به صراحت موضوعات تهدید را برشمرده است. فهم این موارد با مثال های کاربردی، به درک بهتر گستره این جرم کمک می کند:

1. ضررهای نفسی: هر نوع آسیب یا خطر جانی و جسمی به خود شخص یا بستگانش.

   به عنوان مثال، تهدید به ضرب و جرح شدید، قطع عضو، اسیدپاشی، یا حتی تهدید به خودکشی در صورت عدم انجام کاری توسط مخاطب.

2. ضررهای شرفی: تهدید به اقداماتی که به آبرو، حیثیت، یا اعتبار فرد یا بستگانش لطمه وارد کند.

   این می تواند شامل تهدید به افشای اطلاعات خصوصی، انتشار اکاذیب، یا انجام کارهایی باشد که باعث خجالت و شرمساری شخص در جامعه شود.

3. ضررهای مالی: تهدید به وارد آوردن خسارت به اموال و دارایی های شخص یا بستگانش.

   مانند تهدید به آتش زدن خانه، تخریب خودرو، یا ضرر رساندن به کسب و کار و سرمایه فرد.

4. افشای سر: تهدید به فاش کردن اسرار شخصی یا خانوادگی که می تواند پیامدهای ناگواری برای فرد داشته باشد.

   این شامل اسرار مالی، روابط شخصی، یا اطلاعاتی است که افشای آن ها می تواند به زندگی فرد آسیب جدی وارد کند.

تأثیر تهدید: آیا تهدید باید منجر به نتیجه ای شود؟ (جرم مطلق بودن)

نکته مهم در جرم تهدید، مطلق بودن آن است. این بدان معناست که برای تحقق جرم، لازم نیست که تهدید منجر به انجام کاری توسط قربانی یا وارد آمدن ضرر واقعی شود. صرف فعل تهدید، حتی اگر قربانی از آن نترسد یا به آن عمل نکند، جرم محسوب می شود و مجرم قابل مجازات است. به عبارت دیگر، کافی است که تهدید به گوش مخاطب برسد و مفهوم آن را درک کند.

شرط توانایی بر انجام تهدید

یکی از مهم ترین شروط در رکن مادی، وجود توانایی بر انجام تهدید از سوی تهدیدکننده است. این بدان معناست که تهدید باید به گونه ای باشد که در ذهن یک فرد متعارف، امکان عملی شدن آن وجود داشته باشد. اگر تهدید به قدری غیرواقعی یا مضحک باشد که هیچ کس به صورت منطقی از آن نترسد، جرم تهدید محقق نمی شود.

به عنوان مثال، تهدید به نابود کردن شهر با یک حرکت دست، یا تهدید یک فرد ناتوان جسمی به ضرب و جرح شدید که آشکارا قادر به انجام آن نیست، ممکن است مصداق جرم تهدید نباشد. اما این توانایی، لزوماً به معنای توانایی بالفعل نیست، بلکه تصور توانایی در ذهن مخاطب و در شرایط عینی مهم است.

شرط رسیدن تهدید به گوش مخاطب

برای اینکه جرم تهدید محقق شود، لازم است که پیام تهدید به هر طریقی به مخاطب آن برسد. فرقی نمی کند این پیام از طریق تماس تلفنی، پیامک، ایمیل، نامه یا حتی توسط شخص سومی به قربانی منتقل شده باشد. آنچه اهمیت دارد، اطلاع یافتن مخاطب از محتوای تهدید است. اگر تهدید به مقصد نرسد و قربانی از آن مطلع نشود، جرم تحقق پیدا نمی کند.

اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد

این بخش از ماده ۶۶۹ یکی از نقاط کلیدی تمایز جرم تهدید با جرایمی مانند اخاذی (تحصیل مال نامشروع) است. قانون گذار تصریح کرده است که حتی اگر تهدیدکننده هیچ تقاضایی (اعم از مالی یا عملی) از قربانی نداشته باشد و صرفاً قصد ایجاد ترس و ارعاب را داشته باشد، باز هم جرم تهدید محقق شده است. این امر نشان دهنده اهمیت حفظ آرامش و امنیت روانی افراد است که مستقل از انگیزه های مادی یا عملی تهدیدکننده، مورد حمایت قانون قرار می گیرد.

ج) رکن معنوی (سوءنیت)

رکن معنوی جرم تهدید به قصد و نیت مجرمانه فرد تهدیدکننده اشاره دارد. این رکن شامل موارد زیر است:

1. سوءنیت عام: قصد انجام فعل تهدید. یعنی تهدیدکننده باید آگاهانه و از روی اراده، اقدام به تهدید کرده باشد. اگر تهدید در حالت بی هوشی یا اجبار صورت گرفته باشد، سوءنیت عام وجود نخواهد داشت.
2. سوءنیت خاص: در جرم تهدید، نیازی به سوءنیت خاص، یعنی قصد واقعی برای وارد آوردن ضرر مورد تهدید، وجود ندارد. به عبارت دیگر، مجرم حتی اگر قصد عملی کردن تهدید خود را نداشته باشد، اما با قصد ایجاد ترس و ارعاب دیگری را تهدید کند، جرم محقق شده است. کافی است که قصد ایجاد ترس در مخاطب را داشته باشد، نه لزوماً قصد قتل یا ضرر رساندن واقعی.

مجازات جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹

مجازات های تعیین شده در ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، تعزیری بوده و قاضی بر اساس شرایط پرونده و شخصیت مرتکب، اختیار تعیین آن را دارد. این مجازات ها به شرح زیر هستند:

• شلاق تعزیری: تا ۷۴ ضربه.
• حبس تعزیری: از یک ماه تا یک سال.

قاضی می تواند با توجه به اوضاع و احوال خاص پرونده، مانند سوابق کیفری مرتکب، میزان تأثیر تهدید بر قربانی، و انگیزه مجرم، یکی از این دو مجازات را انتخاب کرده یا حتی در شرایط خاص (مثلاً با وجود جهات تخفیف)، مجازات را کاهش دهد. در برخی موارد نیز، مانند تکرار جرم یا وجود انگیزه های خاص، ممکن است مجازات تشدید شود.

تمایز جرم تهدید (ماده ۶۶۹) با سایر جرایم مرتبط

برای فهم دقیق تر ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی، لازم است تفاوت های آن با جرایم مشابه که ممکن است در نگاه اول یکسان به نظر برسند، روشن شود. این تمایزات به قاضی در صدور حکم صحیح و به افراد در شناخت دقیق حقوق خود کمک می کند.

تفاوت با ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (اجبار به سند و امضاء)

ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی به جرم جبر و قهر یا اکراه و تهدید به گرفتن نوشته یا سند یا امضاء و یا مهر می پردازد، در حالی که ماده ۶۶۹، به طور کلی جرم تهدید را پوشش می دهد. تفاوت اصلی در هدف تهدید است:

• ماده ۶۶۸: هدف از تهدید، اجبار قربانی به دادن نوشته، سند، امضاء یا مهر، یا گرفتن سند و نوشته ای است که متعلق به او یا نزد او سپرده شده. در اینجا، تهدید وسیله ای برای دستیابی به یک سند یا اثر انگشت و امضاء است.
• ماده ۶۶۹: هدف اصلی از تهدید، ایجاد ترس و ارعاب به منظور وارد آوردن ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر است، بدون اینکه لزوماً تقاضای خاصی برای وجه یا مال یا عمل مشخصی مطرح باشد.

به عنوان مثال، اگر فردی با تهدید به قتل، دیگری را مجبور به امضای چک کند، این عمل تحت ماده ۶۶۸ قرار می گیرد. اما اگر صرفاً او را به قتل تهدید کند بدون هیچ درخواست خاصی، موضوع ماده ۶۶۹ خواهد بود.

تفاوت با معاونت در جرم (ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی)

گاهی اوقات تهدید می تواند نقش معاونت در ارتکاب جرم دیگری را ایفا کند. ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی به معاونت در جرم می پردازد، جایی که فرد دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم می کند. تمایز کلیدی در اینجاست:

• جرم مستقل تهدید (ماده ۶۶۹): تهدید فی نفسه جرم است، حتی اگر به هیچ نتیجه ای منجر نشود و هدف آن صرفاً ایجاد ترس و ارعاب باشد.
• تهدید به عنوان معاونت در جرم (ماده ۱۲۶): تهدید ابزاری است برای سوق دادن دیگری به ارتکاب یک جرم. در این حالت، جرم اصلی باید واقع شود تا معاونت محقق گردد. مجازات معاون، بسته به جرم اصلی و شرایط آن، متفاوت خواهد بود.

یک مثال کاربردی: اگر شخصی دیگری را تهدید کند که اگر ماشین دوستش را ندزدد، اسرار او را فاش خواهد کرد، و آن شخص به دلیل این تهدید ماشین را بدزدد، تهدیدکننده به عنوان معاون در جرم سرقت (ماده ۱۲۶) مجازات می شود. اما اگر صرفاً او را به افشای اسرارش تهدید کند بدون اینکه او را به ارتکاب جرمی وادارد، موضوع ماده ۶۶۹ خواهد بود.

تفاوت با اخاذی (تحصیل مال نامشروع)

اخاذی، جرمی است که در آن فردی با تهدید و ارعاب، دیگری را مجبور به دادن مال یا وجهی می کند. این جرم معمولاً تحت عنوان تحصیل مال نامشروع یا کلاهبرداری (در برخی موارد) بررسی می شود و با ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی تفاوت دارد:

• ماده ۶۶۹: همانطور که ذکر شد، در این ماده، وجود تقاضای وجه یا مال از سوی تهدیدکننده الزامی نیست.
• اخاذی: رکن اصلی اخاذی، تحصیل مال یا وجه به صورت نامشروع از طریق تهدید و اجبار است. در اینجا، تهدید وسیله ای برای کسب منفعت مالی نامشروع است و جرم اصلی، به دست آوردن آن مال است.

اگر تهدید به افشای سر همراه با درخواست پول باشد، علاوه بر ماده ۶۶۹، ممکن است عنصر اخاذی نیز محقق شود و مجرم به هر دو جرم قابل مجازات باشد یا با توجه به قاعده تعدد جرایم، مجازات اشد اعمال گردد.

بررسی نکات حقوقی تکمیلی و تفسیری

فهم ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی فراتر از صرف خواندن متن آن است و نیاز به بررسی نکات حقوقی تکمیلی و تفاسیر قضایی دارد تا ابعاد عملی و اجرایی آن روشن شود.

جرم تهدید: عمومی یا خصوصی؟

در نظام حقوقی ایران، جرایم به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم می شوند. جرم تهدید، که در ماده ۶۶۹ آمده، یک جرم با جنبه خصوصی است. این بدان معناست که:

• تعقیب و رسیدگی به این جرم منوط به شکایت شاکی خصوصی است. اگر شاکی خصوصی شکایتی نکند، یا پس از شکایت رضایت دهد، رسیدگی متوقف خواهد شد.
• با این حال، برخی حقوقدانان معتقدند که در صورت تهدیدهای بسیار جدی مانند تهدید به قتل، این جرم می تواند جنبه عمومی نیز پیدا کند، اما رویه قضایی غالب بر خصوصی بودن آن تأکید دارد و با گذشت شاکی، پرونده مختومه می شود.

قابلیت شمول ماده ۶۶۹ بر اشخاص حقوقی

سوالی که مطرح می شود این است که آیا تهدید می تواند علیه یک شخص حقوقی (مانند یک شرکت یا مؤسسه) نیز صورت گیرد؟ با ارجاع به ماده ۵۸۸ قانون تجارت، که امکان ارتکاب جرم توسط اشخاص حقوقی و مجازات آنها را مطرح می کند، می توان اینگونه استنباط کرد که تهدید علیه اعتبار، آبرو یا منافع مالی یک شخص حقوقی (مثلاً تهدید به افشای اسرار تجاری) نیز می تواند مشمول ماده ۶۶۹ قرار گیرد، به شرط آنکه ضررهای مورد تهدید با مفاد ماده ۵۸۸ مطابقت داشته باشد و قابلیت انتساب به شخص حقوقی را داشته باشد.

اهمیت و بررسی نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، راهنماهایی ارزشمند برای قضات و حقوقدانان به شمار می روند و به تبیین ابهامات قانونی کمک می کنند. در مورد تهدید نیز نظریاتی صادر شده است:

• نظریه مشورتی در مورد تهدید از طریق تلفن/پیامک: طبق نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۳۱، شرط تحقق جرایم توهین یا تهدید از طریق تلفن، استماع الفاظ یا رسیدن اعمال موضوع جرم به مخاطب است. بنابراین، تهدید از طریق تلفن، پیامک، ایمیل یا شبکه های اجتماعی کاملاً در شمول ماده ۶۶۹ قرار می گیرد، به شرط آنکه به اطلاع مخاطب رسیده باشد.
• نظریه مشورتی در خصوص تهدید به ارتکاب جرم و تمایز آن با ۶۶۹: یکی از نظریات مهم دیگر (که در بریف رقبا هم به آن اشاره شده بود) به تفاوت تهدید به ارتکاب جرم موضوع بند الف ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی (به عنوان معاونت در جرم) با تهدید مستقل در ماده ۶۶۹ اشاره دارد. این نظریه تأکید می کند که تهدید در ماده ۱۲۶ مقید به مصادیق ماده ۶۶۹ نیست و هر نوع تهدیدی که موجب سوق دادن شخص به ارتکاب جرم شود، می تواند مصداق معاونت باشد. مثلاً تهدید معشوقه به پایان رابطه در صورت عدم ارتکاب جرم، اگر منجر به ارتکاب جرم شود، می تواند معاونت در جرم تلقی شود، حتی اگر مصادیق ماده ۶۶۹ را در بر نگیرد.

اهمیت رویه قضایی

رویه قضایی، یعنی چگونگی برخورد دادگاه ها با پرونده های مشابه، نقش مهمی در تبیین و تفسیر قوانین دارد. با مشاهده آرای متعدد، می توان دریافت که دادگاه ها بر ارکانی چون توانایی تهدیدکننده بر انجام تهدید و رسیدن تهدید به گوش مخاطب تأکید ویژه ای دارند. همچنین، تشخیص اینکه یک عبارت مبهم (مانند می دانم چطور حالت را جا بیاورم) مصداق جرم تهدید است یا خیر، به عهده قاضی و با توجه به اوضاع و احوال خاص هر پرونده است. در عمل، عبارات مبهم و کلی معمولاً به دلیل عدم وضوح موضوع تهدید، منجر به صدور حکم برائت می شوند.

مراحل شکایت و رسیدگی به جرم تهدید

برای افرادی که مورد تهدید قرار گرفته اند، دانستن مراحل قانونی شکایت و رسیدگی، گامی اساسی در احقاق حقوقشان است. این مسیر قانونی، نیازمند دقت و جمع آوری مستندات کافی است.

مدارک لازم برای طرح شکایت

برای طرح شکایت در مورد جرم تهدید، ارائه مدارک و مستندات قوی می تواند به روند رسیدگی کمک شایانی کند. این مدارک شامل:

• شکوائیه: فرم مخصوص شکایت کیفری که باید با دقت و جزئیات کامل تنظیم شود.
• مدارک شناسایی شاکی: کپی شناسنامه و کارت ملی.
• ادله اثبات جرم:
  • پرینت پیامک ها، ایمیل ها، یا اسکرین شات از صفحات شبکه های اجتماعی حاوی تهدید.
  • فایل صوتی مکالمات تلفنی (در صورت ضبط قانونی و مجاز بودن آن).
  • شهادت شهود (در صورت وجود افرادی که تهدید را شنیده یا دیده اند).
  • گزارش مأموران نیروی انتظامی (در صورت حضور در صحنه یا اطلاع از وقوع تهدید).
  • در صورت امکان، ارائه مشخصات کامل تهدیدکننده (نام، نام خانوادگی، شماره تماس، آدرس).

مراجع صالح برای رسیدگی (دادسرا، دادگاه)

رسیدگی به جرم تهدید از طریق مراحل زیر انجام می شود:

1. دادسرا: ابتدا شکوائیه به دادسرای محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم تقدیم می شود. بازپرس یا دادیار پس از بررسی اولیه و جمع آوری دلایل، قرار جلب به دادرسی یا منع تعقیب را صادر می کند.
2. دادگاه کیفری ۲: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری ۲ ارجاع می شود. این دادگاه پس از تشکیل جلسه رسیدگی و استماع اظهارات طرفین و بررسی دلایل، حکم نهایی را صادر خواهد کرد.

مرور زمان شکایت کیفری برای جرم تهدید

یکی از نکات مهم در طرح شکایت تهدید، رعایت مهلت قانونی است. جرم تهدید از جمله جرایم با مجازات تعزیری درجه شش است. بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، در جرایم تعزیری درجه شش، مرور زمان تعقیب کیفری پس از گذشت سه سال از تاریخ وقوع جرم اعمال می شود. این بدان معناست که شاکی باید ظرف سه سال از تاریخ وقوع تهدید، شکایت خود را مطرح کند. در صورت عدم طرح شکایت در این مهلت، دیگر امکان تعقیب کیفری وجود نخواهد داشت.

نکات مهم در زمان تنظیم شکوائیه

تنظیم دقیق شکوائیه اهمیت زیادی دارد. در این مرحله به نکات زیر توجه شود:

• وضوح و صراحت: ماجرا را با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی توضیح داده شود.
• ذکر دلایل: به تمام مستندات و شواهد موجود اشاره شود.
• خواسته مشخص: به وضوح درخواست رسیدگی کیفری و مجازات متهم را مطرح شود.
• مشخصات کامل: اطلاعات دقیق شاکی و متهم (در صورت اطلاع) درج گردد.

نقش شهود و ادله اثبات

در پرونده های تهدید، به ویژه تهدیدات شفاهی، شهادت شهود می تواند نقش بسیار تعیین کننده ای داشته باشد. اگر افرادی در زمان وقوع تهدید حضور داشته و شاهد آن بوده اند، شهادت کتبی یا شفاهی آنها می تواند به اثبات جرم کمک کند. علاوه بر آن، هرگونه سند، فیلم، عکس، یا پیام های دیجیتالی که اثبات کننده وقوع تهدید باشند، به عنوان ادله اثبات جرم تلقی شده و باید به دادسرا ارائه شوند.

دفاع در برابر اتهام تهدید (برای متهمین)

افرادی که به تهدید متهم شده اند نیز از حق دفاع برخوردارند. شناخت شیوه های دفاعی مؤثر می تواند به متهم کمک کند تا بی گناهی خود را اثبات کرده یا از مجازات های سنگین جلوگیری کند. در این بخش، به برخی از این روش های دفاعی اشاره می شود.

چگونه می توان از خود دفاع کرد؟

دفاع مؤثر در برابر اتهام تهدید، نیازمند شناسایی نقاط ضعف ادعای شاکی و ارائه دلایل متقن است. برخی از راهکارهای دفاعی عبارتند از:

• انکار کلی اتهام: اگر تهدیدی صورت نگرفته باشد، متهم می تواند به طور کلی اتهام را انکار کند و از دادگاه بخواهد که شاکی ادله خود را ارائه دهد.
• اثبات عدم سوءنیت: متهم می تواند استدلال کند که قصد تهدید نداشته، بلکه سخنان او در بستر خاصی (مثلاً شوخی، ابراز نگرانی) بیان شده و برداشت شاکی از آن اشتباه بوده است.
• اثبات عدم توانایی: اگر تهدید به گونه ای باشد که عملاً متهم قادر به انجام آن نبوده و شاکی نیز از این ناتوانی آگاه بوده است، این می تواند دلیلی بر عدم تحقق رکن مادی جرم باشد.
• اثبات عدم وصول تهدید: اگر متهم بتواند ثابت کند که پیام تهدید هرگز به گوش شاکی نرسیده یا شاکی از آن مطلع نشده است، رکن مادی جرم محقق نمی شود.

بررسی عدم احراز ارکان جرم

همانطور که پیش تر ذکر شد، جرم تهدید برای تحقق نیاز به ارکانی دارد. دفاع اصلی متهم می تواند بر عدم احراز یکی از این ارکان متمرکز باشد:

• عدم توانایی بر انجام تهدید: اگر متهم بتواند ثابت کند که در زمان تهدید، به هیچ وجه توانایی عملی کردن آن را نداشته و تهدیدش صرفاً یک بلوف کاملاً بی اساس بوده است که هیچ ترس معقولی را در پی نداشته، می تواند از خود دفاع کند. البته این امر باید در نظر یک فرد متعارف و با توجه به شرایط عینی بررسی شود.
• عدم رسیدن تهدید به مخاطب: اگر شاکی ادعا کند از طریق پیامکی تهدید شده اما متهم ثابت کند که پیامک هرگز ارسال نشده یا به دست شاکی نرسیده است، جرم محقق نخواهد شد.
• مبهم بودن تهدید: در صورتی که جملات و عبارات استفاده شده کاملاً مبهم باشند و به طور واضح به یکی از مصادیق قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر اشاره نکنند، دفاع مبنی بر عدم وضوح موضوع تهدید می تواند موفقیت آمیز باشد. مثلاً حسابت را می رسم بدون اشاره به نوع ضرر، ممکن است مصداق تهدید مجرمانه نباشد.
• تفاوت در برداشت: گاهی اوقات آنچه شاکی تهدید تلقی می کند، ممکن است از دیدگاه متهم صرفاً یک هشدار یا ابراز نارضایتی بوده باشد. در این موارد، ارائه مستندات یا شهود برای تبیین قصد واقعی متهم ضروری است.

آیا تهدید به اعلام جرم، جرم است؟

تهدید به اعلام جرم به مراجع قضایی (مثلاً اگر فلان کار را نکنی، به جرمت اعتراف می کنم) اصولاً جرم تهدید محسوب نمی شود. این نوع تهدید، یک حق قانونی برای هر شهروند است که در صورت اطلاع از وقوع جرم، آن را به مراجع ذی صلاح گزارش دهد. بنابراین، استفاده از این حق و تهدید به اعمال آن، نمی تواند به عنوان یک عمل مجرمانه تلقی شود. مگر اینکه این تهدید، با درخواست نامشروعی همراه باشد که آن را از چارچوب اعلام جرم خارج کند و به سمت اخاذی یا سایر جرایم سوق دهد.

سوالات متداول

آیا تهدید لفظی یا شفاهی نیز جرم است؟

بله، بر اساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، تهدید به هر نحو، اعم از گفتاری، نوشتاری یا اشاره ای، جرم محسوب می شود. مهم این است که پیام تهدید به گوش مخاطب برسد و مفهوم آن را درک کند.

آیا می توان به دلیل رد شکایت تهدید، اعاده حیثیت کرد؟

بله، در صورتی که شکایت تهدید از سوی مرجع قضایی منجر به قرار منع تعقیب یا حکم برائت شود و شاکی بدون دلیل کافی و با سوءنیت اقدام به شکایت کرده باشد، فرد متهم شده می تواند تحت شرایط خاصی اقدام به اعاده حیثیت کند و خسارات وارده به آبرو و حیثیت خود را مطالبه نماید. احراز سوءنیت شاکی در این مورد اهمیت دارد.

اگر تهدیدکننده توانایی انجام تهدید را نداشته باشد، باز هم جرم است؟

خیر، یکی از شروط تحقق جرم تهدید، وجود توانایی نسبی تهدیدکننده بر انجام تهدید است. اگر تهدید به قدری غیرواقعی یا مضحک باشد که در ذهن یک فرد متعارف امکان تحقق آن متصور نباشد و هیچ ترسی ایجاد نکند، جرم تهدید محقق نمی شود.

آیا تهدید در فضای مجازی (اینستاگرام، تلگرام و…) مشمول این ماده می شود؟

بله، تهدید از طریق فضای مجازی و ابزارهای ارتباطی نوین مانند اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ، ایمیل و پیامک، کاملاً مشمول ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی است. ملاک، رسیدن پیام تهدید به مخاطب است، فارغ از ابزار انتقال آن.

چه مدت پس از وقوع تهدید می توان شکایت کرد؟

مرور زمان شکایت کیفری برای جرم تهدید، سه سال از تاریخ وقوع جرم است. شاکی باید ظرف این مدت اقدام به طرح شکایت نماید و در غیر این صورت، حق شکایت کیفری ساقط می شود.

آیا در صورت پشیمانی تهدیدکننده، مجازات از بین می رود؟

خیر، جرم تهدید یک جرم مطلق است و با صرف پشیمانی تهدیدکننده، جرم از بین نمی رود. اما پشیمانی می تواند به عنوان یکی از جهات تخفیف مجازات در نظر قاضی تأثیرگذار باشد، به خصوص اگر همراه با جبران خسارت یا رضایت شاکی باشد. با توجه به خصوصی بودن جرم، رضایت شاکی می تواند منجر به مختومه شدن پرونده شود.

تهدید در حالت عصبانیت شدید چه حکمی دارد؟

عصبانیت شدید به تنهایی باعث سلب مسئولیت کیفری نمی شود، اما می تواند به عنوان یکی از حالات و کیفیات مؤثر در تعیین میزان مجازات توسط قاضی مورد توجه قرار گیرد. اگر عصبانیت به حدی باشد که سلب اراده و اختیار از فرد کند، ممکن است تأثیرگذار باشد، اما اثبات آن دشوار است. در بیشتر موارد، صرف عصبانیت، رافع مسئولیت کیفری جرم تهدید نیست.

آیا تهدید به شکایت از شخصی که جرمی مرتکب شده، جرم است؟

خیر، تهدید به اعلام جرم (شکایت قانونی) از شخصی که جرمی مرتکب شده، خود جرم نیست. هر فردی حق دارد در صورت اطلاع از وقوع جرم، آن را به مراجع قضایی گزارش دهد و تهدید به اعمال این حق، عملی مجرمانه محسوب نمی شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی یکی از مهم ترین ابزارهای قانونی برای حفظ آرامش و امنیت روانی شهروندان در برابر هرگونه زورگویی و ارعاب است. این ماده به وضوح انواع تهدید (شامل تهدید به قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی و افشای سر) را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات هایی از قبیل شلاق تعزیری یا حبس تعیین کرده است. از ویژگی های برجسته این ماده، مطلق بودن جرم است، به این معنی که صرف تحقق تهدید و رسیدن آن به مخاطب، بدون نیاز به وقوع نتیجه خاص یا وجود تقاضای مالی یا عملی، برای تحقق جرم کافی است.

برای درک کامل این ماده، لازم است ارکان سه گانه جرم (قانونی، مادی و معنوی) به دقت بررسی شوند و تفاوت های آن با جرایمی مانند اجبار به سند (ماده ۶۶۸)، معاونت در جرم (ماده ۱۲۶) و اخاذی به روشنی تبیین گردند. نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه و رویه های قضایی نیز در تفسیر و اجرای صحیح این ماده نقش حیاتی دارند و بر نکاتی چون توانایی تهدیدکننده و وضوح تهدید تأکید می کنند.

شکایت و پیگیری جرم تهدید نیازمند آگاهی از مراحل قانونی، جمع آوری مدارک مستند و رعایت مهلت های مقرر قانونی (مرور زمان) است. از سوی دیگر، متهمین نیز از حق دفاع برخوردارند و می توانند با تکیه بر عدم احراز ارکان جرم، از خود دفاع کنند.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و ظرافت های موجود در پرونده های تهدید، اکیداً توصیه می شود که افراد، چه شاکی و چه متهم، در مواجهه با چنین پرونده هایی حتماً با یک وکیل متخصص کیفری مشورت نمایند. وکیل متخصص با دانش و تجربه خود می تواند در جمع آوری مستندات، تنظیم شکوائیه یا لایحه دفاعی، و پیگیری پرونده در مراجع قضایی، راهنمایی و کمک شایانی ارائه دهد تا حقوق موکل به بهترین نحو ممکن احقاق شود و از تضییع آن جلوگیری به عمل آید.

فهم ماده ۶۶۹ مجازات اسلامی و ابعاد آن، به تمامی شهروندان کمک می کند تا در جامعه ای امن تر و با آگاهی بیشتر از حقوق خود زندگی کنند و در صورت لزوم، از مجاری قانونی برای دفاع از خویش بهره ببرند.