روسیه و طالبان؛ ائتلافی تازه در سایه تهدید داعش و سود اقتصادی

به گزارش اتاق زندگانی چنان که پیشتر نیز قابل پیش بینی بود دادگاه عالی روسیه سرانجام روز پنج شنبه ۲۸ فروردین (۱۷ آوریل) به تصمیم از پیش اتخاذشده مقام های این کشور مُهر تایید زد و به حذف نام «طالبان» از فهرست سازمان های تروریستی روسیه رای داد.

به گزارش ایرنا اقدامی که گفته می شود با دستور مستقیم ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه صورت گرفته است و از نگاه رسانه ها و تحلیلگران مسائل افغانستان «نقطه عطفی» در روابط مسکو و کابل به شمار می آید؛ اما از سوی دیگر با اعتراض گروه های مخالف طالبان همراه بوده به گونه ای که پس از اعلام رای دادگاه عالی روسیه مخالفان طالبان با انتشار بیانیه هایی این تصمیم را اقدامی خطرناک برای منطقه توصیف کردند.

اینکه روس ها در دهه ۱۳۷۰ شمسی از جبهه شمال در برابر طالبان حمایت می کردند موضوعی غیرقابل انکار است. در آن برهه زمانی مسکو به دلایلی همچون ادعای حمایت طالبان از جنگجویان چچنی در جبهه مقابل طالبان قرار داشت اما به تدریج مواضع خود را به نفع طالبان تغییر داد.

چرخش به سمت طالبان با اولویت های امنیتی و اقتصادی

تصمیم روز پنج شنبه گذشته دادگاه عالی روسیه برای حذف طالبان از فهرست سازمان های تروریستی اقدامی ناگهانی نبود؛ بلکه بخشی از یک چرخش دیپلماتیک گسترده تر است که از اواسط دهه ۱۳۹۰ شمسی آغاز شد و پس از خروج آمریکا از افغانستان در مرداد ۱۴۰۰ شتاب بیشتری گرفت؛ چرخشی که شواهد موجود نشان می دهد بر ۲ پایه کلیدی مسکو یعنی امنیت منطقه ای و فرصت های اقتصادی در افغانستان شکل گرفته است.

از منظر امنیتی مسکو طالبان را شریکی موثر در مبارزه با گروه تروریستی داعش شاخه «خوراسان» می بیند؛ گروهی که مسئولیت حمله مرگبار اسفند ۱۴۰۲ به سالن کنسرت در مسکو را بر عهده گرفت.

همچنین در بیانیه وزارت امور خارجه روسیه که در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شده بود آمده است که مسکو از همکاری طالبان در مبارزه با تروریسم قدردانی می کند. پیشتر نیز ضمیر کابلوف نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان در اتاق زندگانی ۱۴۰۳ بر همکاری منظم مسکو با کابل برای مبارزه با تروریسم تاکید کرده بود.

این همکاری برای روسیه که نگران نفوذ داعش به آسیای مرکزی است حیاتی تلقی می شود و کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان و قزاقستان نیز از این تصمیم استقبال کرده اند چرا که امیدوارند همکاری با طالبان به کاهش تهدیدات مرزی و قاچاق مواد مخدر منجر شود.

مشوق های اقتصادی افغانستان

براساس بیانیه ۲۸ فروردین وزارت خارجه روسیه افغانستان با برخورداری از ذخایر غنی لیتیوم مس سنگ های قیمتی و موقعیت ژئوراهبردی به عنوان حلقه اتصال آسیای مرکزی به جنوب آسیا همواره برای مسکو جذاب بوده است. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که اجرایی شدن طرح های چون کریدورهای حمل ونقل و خطوط لوله انرژی که در نشست فرمت مسکو (کازان شهریور ۱۴۰۲) مورد بحث قرار گرفت وابسته به ثبات در افغانستان است و اکنون طالبان شریک اصلی روسیه در این طرح ها به شمار می روند.

بر این اساس می توان گفت چرخش دیپلماتیک مسکو بیانگر آن است که مسکو طالبان را «قدرت واقعی» در افغانستان می داند.

آیا مسکو پرونده طالبان را بسته است؟

تحولات افغانستان در سال های اخیر نشان می دهد که روسیه تعاملاتی محدود با مخالفان طالبان داشته است؛ اما به تدریج از آنها فاصله گرفته و تمرکز خود را بر همکاری با طالبان گذاشته است.

از سال ۱۳۹۴ هم زمان با ظهور گروه تروریستی داعش و خروج تدریجی نیروهای غربی از افغانستان روس ها روابط غیررسمی با طالبان را آغاز کردند. پس از سال ۱۴۰۰ این روابط با پذیرش نماینده طالبان در مسکو و حضور امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان در نشست های فرمت مسکو به سطح سیاسی ارتقا یافت. البته کانال های ارتباطی محدود با اپوزیسیون نیز تا حدی حفظ شد.

براساس گزارش ها نشستی در مسکو با حضور نمایندگان مخالفان طالبان در تاریخ ۲ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد؛ نشستی که گفته می شود برای جلب اعتماد کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان که به طالبان بدگمان هستند برگزار شد. با این حال هیچ شواهدی از حمایت مالی یا نظامی روسیه از مخالفان کابل دیده نشده است.

می توان گفت از تیر ۱۴۰۳ زمانی که پوتین طالبان را «متحد روسیه در مبارزه با تروریسم» نامید نگاه مسکو به اپوزیسیون به طور جدی تغییر کرد؛ این سخنان به وضوح نشان می داد که از نگاه کرملین مخالفان طالبان دیگر جایگاه تعیین کننده ای در معادلات افغانستان ندارند. با این وجود اینکه گفته شود روسیه برای همیشه پرونده اپوزیسیون را بسته است شاید قدری اغراق آمیز باشد.

موضع روسیه درباره «دولت فراگیر» چه خواهد بود؟

از مرداد ۱۴۰۰ تاکنون روسیه بارها بر لزوم تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تاکید کرده است؛ دولتی که نمایندگان همه گروه های قومی و سیاسی افغانستان (پشتون تاجیک ازبک هزاره) را در بر گیرد اما تصمیم اخیر مسکو برای حذف طالبان از فهرست تروریستی پرسش هایی درباره تعهد واقعی مسکو به این ایده ایجاد کرده است.

با این حال در بیانیه حذف نام طالبان از فهرست گروه های تروریستی هیچ اشاره ای به تشکیل دولت فراگیر نشد؛ نکته ای که می توان آن را نشانه ای از عقب نشینی مسکو از این مطالبه دانست.

در نگاه کنونی کرملین طالبان «قدرت حاکم» در افغانستان شریک کلیدی در مقابله با داعش و بازیگری مؤثر در پروژه های اقتصادی به شمار می روند؛ بنابراین در حال حاضر پرونده «اپوزیسیون کابل» و «دولت فراگیر» به بایگانی سپرده شده است.

310310