در صعده هنوز گورستانی به نام «طبری ها» وجود دارد/ هیچ شاهدی مبنی بر تغییر مذهب رهبران انصارالله از زیدیه به امامی وجود ندارد

محمدجواد محمدحسینی: در جلسۀ این هفتۀ خانۀ گفتارها که با اهتمام و پیگیری مجید تفرشی، مدیر و مؤسس خانۀ گفتارها و اجرای سهند اینانلو همراه بود و استثنائاً به جای جمعه، پنج شنبه برگزار شد، علاوه بر دو سخنران اصلی، مجید تفرشی و حمید دهقانی، سفیر سابق ایران در قطر هم به بیان نکاتی پرداختند.

در این جلسه که بیش از سه ساعت و نیم به طول انجامید، مجید تفرشی به موضوع حضور و تأثیرگذاری یمنی ها در کشورهای حاشیۀ خلیج فارس اشاره کرد و حمید دهقانی توصیه کرد که نگاه یمنی ها به توافق میان ایران و عربستان و آنچه در خصوص یمن در این توافق گنجانده شده است، مورد بررسی قرار بگیرد. اما سخنرانان اصلی، هر یک با نگاه خود، مروری داشتند به گذشته، حال و آیندۀ یمن. صفات مردم یمن، ویژگی های جغرافیایی، درهم تنیدگی زیدیان یمن با زیدیان ایران، ویژگی های مذهب زیدیه، فعالیت های زیدیه در سال های اخیر، اثرگذاری حسین الحوثی بر مردم یمن، موفقیت های انصارالله در سال های اخیر و نیز چالش هایی که انصارالله با آن مواجه است، همه از مباحثی بود که آقایان قریشی و موسوی نژاد به آن پرداختند.

در ادامه خلاصه ای از بیانات اصغر قریشی و علی موسوی نژاد خواهد آمد. علاقه مندان می توانند برای اطلاع از تمامی مباحث طرح شده به آرشیو خانۀ گفتارها در کلابهاوس مراجعه نمایند و پوشۀ صوتی این جلسه را بشنوند.

نگاهی به مذهب زیدیه و حضور آن در یمن از قرن سوم تا امروز

قریشی: من در دورۀ مأموریتم از صنعا به صعده رفتم؛ صعده مرکز ۱۱۰۰ سالۀ زیدی ها است؛ از سال ۲۸۴ق، که یحیی بن حسین الهادی الی الحق، مؤسس دولت زیدی در یمن به قدرت رسید، صعده مقر زیدی ها بوده است. در صعده جایی بود به نام گورستان طبری ها. وجود چنین مکانی برای من خیلی جالب بود و مرا علاقه مند کرد در مورد مناسبات زیدیان ایران و زیدیان یمن تحقیق کنم. مهم است که چطور یک عده از شمال ایران برای یاری یحیی بن حسین به سمت یمن راه افتادند و جنگ کردند و گورستانی برای دفن اجسادشان به وجود آمده است. البته قبل از جریان زیدیه هم ایرانی ها قبل از اسلام در زمان ساسانیان در یمن حضور داشتند و فرماندار یمن از طرف ساسانیان تعیین می شد.

زیدیه، پیروان زیدبن علی بن حسین هستند که در سال ۱۲۲ق در کوفه قیام کرد و البته این قیام شکست خورد. پس از این قیام قیام های دیگری علیه بنی امیه و بنی عباس انجام گرفت و در نهایت در سال ۲۵۰ق دولت زیدی در شمال ایران، در طبرستان تشکیل می شود. نزد زیدی ها امام شرایطی دارد که با شرایط امام نزد شیعیان امامی تفاوت دارد؛ امام نزد زیدیان، کسی است که علیه حاکم جائر قیام به سیف (مبارزۀ مسلحانه) می کند. یحیی بن حسین ابتدا از مدینه به ایران آمد و بعد دوباره به مدینه برگشت و پس از آن، به یمن و صعده رفت. در سال ۲۸۴ق دولت زیدی در آنجا شکل می گیرد که تا ۱۱۰۰ سال با فراز و فرودهایی ادامه می یابد. دولت زیدی گاه تمام یمن را شامل می شده و گاه به صعده و اطراف آن محدود می شده است.

ناصر اطروش یکی از امامان بزرگ زیدیه در ایران است که قبر وی در آمل است. ناصر اطروش به پیروانش گفت اگر کسانی می خواهند از یحیی حمایت کنند، می توانند نزد او بروند؛ لذا عده ای از طبری ها به صعده رفتند. البته عدۀ زیادی هم از منطقۀ دیلم (گیلان امروزی) به آنجا رفتند. الان هم نام خانوادگی «دیلمی» در یمن زیاد است؛ مثلاً سفیر فعلی یمن در ایران، فامیلی اش دیلمی است. مناسبات زیدیۀ یمن و زیدیۀ ایران، امری سابقه دار است و درهم تنیدگی زیدیان ایران و یمن به گونه ای است که گاهی یک امام زیدی ایرانی در یمن به رسمیت شناخته می شود و یا زیدیان ایران با امام زیدی یمن بیعت می کنند. عدۀ زیادی از علمای زیدی هم به یمن رفتند و حتی استاد امام زیدی شدند. زیدیۀ ایران تا دولت صفوی ادامه داشت.

مترفیه یکی از انشعابات زیدیه و یکی از مکاتب کلامی است که در مقابل مخترعه قرار دارد. زیدیان فعلی، مخترعه هستند. المتوکل علی الله (متوفای ۵۶۶ق)، یکی از مشکلاتش همین مترفیه است که از دو سه قرن قبل از وی در یمن وجود داشته است. المتوکل از حسن بن زید بروغنی دعوت می کند که آنجا برود و در مقابل مترفیه فعالیت کند.  

دولت زیدیۀ یمن چهار دوره داشته و با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. هیچ نیروی خارجی به یمن نرفته که پیروز از یمن خارج شود. عثمانی ها نتوانستند یمن را تصرف کنند. البته در قرن دهم، مقارن با دولت صفویه، به مدت تقریباً صد سال عثمانی ها در یمن بودند، ولی دائم با مقاومت زیدیان یمن روبه رو بودند و بالاخره هم زیدیان یمن، این ها را از یمن بیرون کردند. آخرین دولت زیدی یمن، از خانوادۀ حمیدالدین به قدرت رسیدند. یحیی حمدالدین پادشاهی یمن را تشکیل می دهد و اسم دولتش را المملکة المتوکلیة (خودش از خاندان متوکلی بوده است) می گذارد.

آقای محمدکاظم رحمتی کتابی نوشته به نام «زیدیه در ایران» که کتاب بسیار خوبی است.

یمن در دورۀ معاصر؛ از جمهوری تا انقلاب جرعه  

قریشی: از سال ۱۹۶۲ (شروع دورۀ جمهوری در یمن) تا سال ۱۹۷۸ که در آن سال علی عبدالله صالح به قدرت رسید، زیدی ها و بدرالدین (پدر حسین و عبدالملک بدرالدین الحوثی) در خفا کارهای فرهنگی می کردند. این فعالیت ها تا سال ۱۹۹۰ هم ادامه داشت. در سال ۱۹۹۰ دو یمن جنوبی و شمالی متحد شدند. یمن جنوبی قبلاً سوسیالیست و تحت حمایت شوروی بود. این اتحاد چهار سال بیشتر دوام نیاورد. به هر حال از سال ۱۹۹۰ فضای جدیدی در یمن به وجود آمد که در این فضا زیدی ها تحرکات جدیدی آغاز کردند و احزاب و انجمن ها و سازمان های جدیدی تشکیل دادند. «حزب الحق» در همین فاصله تشکیل شد. این حزب اگرچه زیدی بود، ولی مسئلۀ امامت را کنار گذاشته بود. بزرگان زیدی علی رغم تأیید اولیه، از این حزب جدا شده و راه خودشان را رفتند و معتقد بودند یک سید فاطمی باید به امامت برسد.

قبل از انقلاب اسلامی ایران زیدی ها در حالت رکود قرار داشتند، اما بعد از انقلاب که با حمایت عربستان تفکرات وهابی و سلفی در یمن ترویج شد، زیدی ها و بدرالدین الحوثی شروع به نوشتن کتاب و فعالیت های فرهنگی کردند. بدرالدین ۲۰ جلد کتاب در مقابله با وهابیت تألیف کرد.

بعد از اتحاد دو یمن، حسین الحوثی به نمایندگی از صعده عضو مجلس نمایندگان می شود. او ابتدا عضو حزب الحق بود. بعد از نمایندگی استعفا می دهد. در دور بعد، برادرش یحیی نماینده می شود. سپس حسین الحوثی سازمان جوانان مؤمن را تشکیل داد. حسین الحوثی مانند پدرش تحت تأثیر انقلاب ایران بود و شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل را در صنعا مطرح کرد. پیروانش در نماز جمعه این شعار را می دادند و دستگیر می شدند.

علی عبدالله صالح بعد از سفری به آمریکا تصمیم گرفت بساط حوثی ها و انصارالله را جمع کند و حملات شش گانۀ دولت به صعده از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ در جریان بود. شش سال و شش حمله به صعده. در حملۀ اول، حسین الحوثی شهید شد. عبدالملک که آن موقع فرماندۀ میدانی انصارالله بود، به جانشینی حسین انتخاب شد. سال ۲۰۱۱ مصادف شد با بهار عربی (یا بیداری اسلامی). علی عبدالله صالح با مصونیت قضایی عزل شد و معاونش عبد ربه منصور هادی جانشین وی شد. به علی عبدالله صالح اجازه داده بودند که در صنعا بماند. گفته می شود به قبایل طرفدار خودش در عمران اشاره کرده بود که اجازه دهند حوثی ها از صعده به صنعا بیایند. آنان هم به صنعا آمدند و آن تحصن دو ماهه که منجر به تصرف دولت شد، شکل گرفت و منصور هادی از صنعا رفت. (۲۰۱۴م)

توصیف یمن در موقعیت کنونی

قریشی: یکی از مسائل مهم در یمن، مسئلۀ اسلحه است. خود علی عبدالله صالح در زمان قدرتش که جمعیت یمن ۲۵ میلیون بود، اعلام کرده بود ۵۰ میلیون اسلحه در دست مردم یمن است. اسلحۀ سبک و سنگین در اختیار مردم یمن است. از قدیم این طور بوده و همۀ قبایل مسلح هستند. اسلحه موجب توازن قدرت بین قبایل است و همچنین وسیله ای است برای باج گیری قبایل از دولت ها.

امروز در عدن دو دولت حاکم است؛ یکی شورای انتقالی تحت نظر امارات و یکی دولت عدن که مورد حمایت عربستان سعودی است. اتفاقاً در حال حاضر رییس شورای انتقالی عضو دولت مورد حمایت عربستان هم هست. از سال ها پیش بین عربستان و امارات در عدن و ایالت های جنوبی و شرقی رقابت شدید وجود داشته است. الان هم شورای انتقالی و دولت عدن به شدت با هم رقابت دارند و حتی در مواردی کارشان به نزاع مسلحانه هم کشیده شده است.

هشت سال جنگ بین یمن و عربستان بود و دو سال است که آتش بس شده است؛ سازمان ملل برای میانجی گری به شدت فعال است، ولی عربستان با اینکه قبلاً اعلام کرده بود حاضر است نقشۀ راه یا خارطة الطریق را امضا کند تا به حال از این کار استنکاف کرده است؛ به خصوص بعد از حملات انصارالله به کشتی ها (کشتی هایی که به سمت رژیم صهیونیستی در حال حرکت هستند) در دریای سرخ، امضای موافقت نامه به تعویق افتاده است. اکنون عملاً مذاکرات صلح متوقف شده است. دولت عدن که تحت حمایت عربستان است، اخیراً در بیانیه ای معامله با بانک مرکزی در صنعا و سایر بانک ها در آن منطقه را ممنوع کرده و گفته باید شعبۀ اصلی خود را در عدن تأسیس کنند. انصارالله هم متقابلاً معامله با بانک های عدن را تحریم کرده است؛ این دعوا، دعوایی است که حاصل فشار آمریکایی ها به دلیل حملات انصارالله به کشتی ها است. دولت مورد حمایت عربستان به ریاست رشاد العلیمی است؛ منصور هادی دیگر برکنار شده است؛ رشاد العلیمی از سیاست مداران علی عبدالله صالح است.

آیندۀ یمن، تا زمانی که جنگ غزه متوقف نشود و به تبع آن، حملات انصارالله به کشتی ها در دریای سرخ متوقف نشود، روشن نیست. مقابلۀ آمریکایی ها با حملات انصارالله موفق نبوده است و انصارالله به اعتراف خود آمریکایی ها این مسیر تجاری را فلج کرده است. ضمناً عربستان الان خود را طرف دعوا نمی داند و حاضر نیست چیزی را به عنوان طرف نزاع امضا کند؛ بلکه خودش را میانجی می داند. البته انصارالله خودش را تثبیت کرده است و تنها در صورتی مشکل یمن حل می شود که طرف های دیگر انصارالله را به رسمیت بشناسند. عربستان در عمل به رسمیت شناخته، ولی حاضر نیست این را در یک توافق جامع امضا کند.

موسوی نژاد: بلایی که سر دولت علی عبدالله صالح هم آمد، بخاطر همین بی توجهی به ریشه های فرهنگی و سیاسی یمن بود

علی موسوی نژاد سخنران دیگر جلسه بود که در ادامه خلاصه ای از سخنان وی خواهد آمد:

بدون شک، توجه به تاریخ و ابعاد فرهنگی و تاریخی و تمدنی حوادث خیلی مهم است و یکی از بزرگترین لغزشگاه های مهم تحلیلگران سیاسی و اجتماعی، عدم توجه به این ریشه ها است. قضیه را نباید سطحی دید؛ گویی یک گروهی (حوثی ها)، یک دفعه سر درآورده اند. در اوایل نهضت مردم یمن، تعبیر سعودی ها و بسیاری از رسانه های جهان این بود که حوثی ها باید از یمن بروند؛ گویی از خارج یمن آمده بودند و کسی بررسی نمی کرد حوثیان یمن، حرفشان چیست و ریشه هایشان در کجا است. بلایی که سر دولت علی عبدالله صالح هم آمد، بخاطر همین بی توجهی به ریشه های فرهنگی و سیاسی یمن بود. مردم یمن در رویکرد فرهنگی و مذهبی خود سابقۀ بیش از ۱۰۰۰ ساله داشنند، ولی علی عبدالله صالح تحت تأثیر موج تجددگرایی و ناسیونالیست عربی، می خواست یمن را به سمتی ببرد که با آن روحیات و تاریخ و تمدن و فرهنگ یمنی ها سازگار نبود. انصارالله یمن با تکیه بر همین نکات توانست پیروز شود.

برای شناخت بهتر یمن، یک مؤلفه، بدون تردید، شناخت مذهب است؛ اما این تمام ماجرا نیست؛ یکی از عوامل، سرزمین و جغرافیا و ژئوپلیتیک یمن است؛ تنگۀ باب المندب، شاهراه حیاتی در طول تاریخ است که شرق و غرب را به هم پیوند می داد. یمن، پر جمعیت ترین کشور شبه جزیرۀ عربستان با سی میلیون نفر جمعیت است. سلحشوری و جنگاوری مردم یمن هم حائز اهمیت است و در روایات آخرالزمانی به نقش یمن اشاره شده است. یمن از دو طرف به دریا متصل است و ۲۰۰۰ کیلومتر ساحل دریایی در غرب و جنوب خود دارد. بنادر و جزایر یمن فوق العاده اهمیت دارند. کوهستان ها و معادن یمن نیز مهم است. بخش های صحرایی خیلی وسیعی هم دارد. ۱۸۰۰ کیلومتر مرز خشکی دارد که ۱۵۰۰ کیلومتر آن با عربستان و باقی با عمان است.

تاریخ و تمدن یمن هم خیلی دیرینه است و به قبل از اسلام بازمی گردد. آثاری که باقی مانده از تندیس ها و دست نوشته ها و لوح ها اعجاب انگیز است.

اشغالگران و کسانی که به یمن حمله کردند، سرافکنده و شکست خورده از یمن بیرون رفتند. تنها جریان قدرتمند خارجی که اشغالگر نبود و با دعوت خود یمنی ها به آنجا رفت، ایرانی ها بودند؛ در فاصلۀ بین اشغال یمن توسط حبشی ها و ظهور اسلام.

فرهنگ یمن هم بسیار غنی است و در ادبیات فارسی هم نمود دارد: برد یمن، عقیق یمن، شمشیر یمن، نگار یمن و … . امروز کتابخانه های یمن از غنی ترین مراکز فرهنگی است. شعر و موسیقی، آداب و رسوم، پوشش خاص و … همه و همه از عناصر فرهنگی یمن هستند. خانواده و فرزندآوری نزد یمنی ها مهم است و یکی از بالاترین نرخ ها فرزندآوری در دنیا، با وجود تمام مشکلات موجود، برای یمن است.

انسان، قبیله و مذهب یک سه گانۀ مهم در یمن است. انسان یمنی، به خودی خود یک سوژۀ مهم برای مطالعه است. روحیات او را باید شناخت. انسان یمنی، انسانی شجاع، مقاوم، صادق، با وفا، جمع گرا و خونگرم، متعصب، نرم دل و باهوش است. در عین حال یک نخوت و غرور عجیب و غریبی هم دارند. عجله و خونگرمی شان البته زیاد است. بانوان در جامعۀ یمنی از قدیم نقش آفرین بودند و حضورشان مخصوص جامعۀ مدرن نیست. در تاریخ بلقیس و اروا را داریم و ملکه اروا (سیدة حره= حرۀ صلیحیه) بانویی شیعی بود که در قرن پنجم بر کل یمن حکومت کرد.

بافت قبیله ای در یمن هم در درجۀ بالایی از اهمیت است و در یمن همچنان بافت قبیله ای باقی مانده و تأثیرگذار است؛ به خصوص قبیلۀ حمدان. همچنین در یمن عده ای هستند به نام ابناء، ابناء الفرس؛ که جزو قبایل هم به حساب نمی آیند؛ این ها ایرانی الاصل هایی هستند که گفته می شود در همان زمان ساسانیان به یمن مهاجرت کرده اند.

انسان و قبیله و مذهب را در یمن باید در یک پیوند متوازنی مطالعه کرد و دید.

وضعیت مذاهب در یمن امروز

الان در یمن دو جریان مذهبی حرف اول را می زنند. یکی زیدیه و یکی تصوف. اسلام در یمن با دعوت شخص علی بن ابی طالب وارد شد. ایشان قبائل اصلی یمن را به اسلام جذب کرد؛ در ماه رجب، در سال هشتم هجری. انصارالله روی یکی از مناسبت هایی که تأکید می کنند، جمعۀ اول ماه رجب است؛ به عنوان روزی که ما با دعوت امام علی اسلام را پذیرفتیم. حمایت از اسلام و حمایت از اهل بیت و حمایت از علی و آل علی از آن موقع ریشه دار بوده و ما می توانیم آن را در تاریخ ببینیم. امروز کمتر از نیمی از جمعیت یمن زیدی هستند. مشکل زیدیان این بود که در دورۀ جدید و با ظهور موج جریان های دموکراسی خواهانه و اصلاح طلبانه، خود را بازتعریف نکردند. آخرین امامان زیدی که خود را پادشاهان یمن نام نهاده بودند، در مقابل خواسته های آزادی خواهانه و اصلاح طلبانۀ خود زیدی ها هم مقاومت کردند، چندین قیام و نهضت را سرکوب کردند، از جمله قیام سال ۱۹۴۸ میلادی. نهایتاً در سال ۱۹۶۲ در سپتامبر دولت زیدیه ساقط شد و جای آن را یک دولت سکولار و جمهوری گرفت.

از نظر جمعیتی، در یمن، اکثریت، غیر شیعۀ زیدی هستند. ممکن است سوال شود پس چرا ما مدام از زیدیه صحبت می کنیم؟ چون زیدیه یک تئوری سیاسی و یک تفوق در اندیشۀ سیاسی داشتند و لذا همیشه حاکم بودند. اهل سنت یمن ترجیح دادند از زیر بار خلافت بیرون بیایند و مستقل باشند. شافعی های یمن که اکثریت هستند، در اغلب مقاطع به حکومت زیدیان تن دادند؛ البته ما حکومت های سنی مذهب هم در تاریخ یمن داریم.

در باب اندیشۀ سیاسی زیدیه، خصوصیت قیام به سیف لزوماً معنی اش جنگیدن نیست؛ چون گاهی امام زیدی حکومت را از امام قبلی تحویل می گیرد و اصلاً با کسی مبارزه نمی کند؛ معنایش حضور در صحنه است؛ امام در اندیشۀ زیدی نمی تواند با عالم سیاست و قدرت بیگانه باشد و کنار بکشد و خانه نشین باشد. آن امامت روحی و معنوی که شیعۀ امامیه قائل است، زیدیه به رسمیت نشناخت و این آغاز نقطۀ اختلاف است که بین پیروان امام صادق علیه السلام و زیدیان اتفاق افتاد.

در یمن شیعۀ اسماعیلی هم داریم که جمعیت قابل توجهی هستند. بعد از زیدیه، اسماعیلیان بیشترین جمعیت را دارند. شیعیان امامیه در یمن بسیار اندک هستند.

یک پدیدۀ جدید هم در یمن، بحث سلفی گری و نفوذ وهابیت است. این ها هم بخشی از یمن هستند. یمن به طور طبیعی یک حیاط خلوت برای عربستان بود. در یمن هم بین آل سعود و حکومت جمهوری برقرار بود. تأکید این ها این بود که زیدی ها سرکار نیایند. سکولارهای جمهوری خواه و وهابیان علیه زیدیه بودند. دولت علی عبدالله صالح ترجیح می داد وهابیت در یمن فعال باشد، ولی زیدیه فعال نباشند. او همیشه خطاب به یمنی ها می گفت مواظب باشید امامان زیدی برنگردند. زیرا به طور سنتی جایگزین جمهوری، زیدیان بودند.

مردم یمن هم از عملکرد امامان زیدی راضی نبودند؛ یکی از دلایلش هم تحمیل یک نژاد از سوی آنان بر کل مردم بود. سادات یمن خودشان را از طبقۀ برتر می دانستند؛ خودشان را هم درۀ قبایل به حساب نمی آوردند. نگاه از بالا به پایین داشتند.

حسین الحوثی و جریان انصارالله

با تلاش های حسین الحوثی در دهۀ ۹۰ میلادی یک نسلی تربیت شدند. شخصیت او هم یک شخصیت کاریزماتیک بود که تا امروز هم قابل مشاهده است. آدم های باشخصیت و تحصیل کردۀ یمنی با دید احترام به او نگاه می کنند و سخنان وی را راهگشا و هوشمندانه می دانند. جزوات و سخنرانی های او به نوعی کتاب درسی یمنی ها شده است. در حقیقت کار او یک احیای فرهنگی- مذهبی در قالبی نو بود. جریان حوثی ها چیزی شبیه القاعده و داعش و گروه های اسلامگرای افراطی نیست؛ یک جریان احیای فرهنگی- مذهبی با توجه به آموزه های مدرن است؛ انصارالله واپسگرا و مرتجع نیستند؛ نقش بانوان را خیلی جدی به رسمیت می شناسند.

مهمترین ویژگی های جریانی که حسین الحوثی تحت عنوان انصارالله پایه گذاری کرد، چند چیز بود:

• استقلال؛
• تأکید بر نقش قرآن؛ اسم حرکت خود را «المسیرة القرآنیة» گذاشت؛
• تأکید بر اهل بیت؛ حسین الحوثی می گفت ما (سادات و اهل بیت) باید خدمتگزاری برای مردم کنیم، پیامبر بعد از خودش به ما مسئولیت داده که باید فداکاری کنیم برای امت اسلامی. او می گفت اگر من سید اولاد پیغمبر هستم، مسئولیتم در برابر شما بیشتر است؛ باید شما را از فقر و سلطۀ بیگانه نجات دهم؛ این تفاوت داشت با آن مفهوم امامان زیدی.
• آموزه های شیعی را پر رنگ کرد؛ عاشورا را در یمن زنده کرد؛ غدیر را زنده کرد؛ روح معنوی و مذهبی را به مردم یمن برگرداند؛
• روی اینکه یمنی ها بیشترین کمک را به اسلام کردند، خیلی تأکید کرد؛ می گفت ما یمنی ها انصار خدا و پیامبر بودیم. زیرا اوس و خزرج، یمنی بودند. غرور یمنی ها را این گونه زنده کرد و به آنان هویت داد؛
• با نفوذ و سلطه و حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی مبارزه می کرد؛
• با وهابیت هم به عنوان عامل دست استعمارگران مقابله کرد و سعی کرد قرائت جدیدی از زیدیه ارائه کند.

یک نکتۀ مهم هم هست؛ در طول تاریخ اختلاف شیعیان دوازده امامی با زیدیه کمتر شده است؛ یک زمانی این ها نقطۀ مقابل هم بودند؛ نه امامیه حاضر بودند در صحنۀ قدرت و سیاست نقش مستقیم ایفا کنند، و نه زیدیه کوتاه می آمدند و مثلاً می گفتند باید شرایط را سنجید و دست به قیام زد؛ در دورۀ معاصر اگرچه فاصلۀ مذهبی کماکان وجود دارد، اما زیدیه آن زیدیۀ تاریخی نیست و الان آنان صحبت از یک عقلانیت می کنند و می گویند اگر شرایط مهیا بود ما اقدام می کنیم؛ لذا در این ده سال اخیر، ادعای امامت نشده است؛ به نوعی زیدیه این ادعا را کنار گذاشته اند؛ سخن از نیروهای فراگیر می گویند؛ با استفاده از تمام ظرفیت های یمن؛ از این سو، شیعیان هم مثل سابق نمی گویند که تا امام زمان نیاید، ما دست به حرکتی نمی زنیم. یکی از علمای زیدی گفته بود شما ایرانی ها به نوعی زیدی هستید؛ زیرا پشت سر یک سید راه افتادید و دارید با ظلم و ظالمین مبارزه می کنید. پس فاصلۀ تاریخی زیدیه و امامیه از دو طرف کم شده است.  

ما هیچ شاهدی نداریم که تغییر مذهبی در انصارالله یمن و شخص حسین الحوثی و عبدالملک الحوثی رخ داده باشد، نمی بینیم. سخنرانی های آقای حسین الحوثی روی مذهب رقیق شدۀ زیدیه است و اتفاقاً از امامیۀ سنتی گلایه می کند و از رویکرد امام خمینی که منتظر ننشست و اقدام کرد، تمجید می کند. البته انصارالله در حال حاضر تا حد زیادی با شیعیان اثنی عشری ندارند و جریان انصارالله جریانی فرا مذهبی است؛ نباید آن را صرفاً یک جریان زیدی دانست؛ بخش مهمی از انصارالله از اهل سنت هستند.

دولت آیندۀ یمن نمی تواند معارض همسایه اش عربستان باشد

عربستان بعد از بهار عربی که علی عبدالله صالح کنار رفت، در طول سه سال سعی کرد با نتیجۀ انقلاب بهار عربی بازی کند؛ بلکه دوباره منافع خودش در یمن تأمین شود؛ در این راستا دست به ترورهای ناجوانمردانه زد؛ سعی کردند نقش انصارالله را که بعد از علی عبدالله صالح قدرتمندترین نیرو شده بودند، نادیده بگیرد و همۀ این ها منجر شد به انقلابی که امشب به مناسبت آن صحبت می کنیم؛ یعنی انقلاب ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۴؛ صنعا بدون کمترین درگیری و خونریزی، بعد از یک تحصن و انقلاب مردمی که به «انقلاب جرعه» یا «انقلاب محرومین» نام گذاری شده است، به دست انصارالله افتاد و شاید تنها بدیل، در آن زمان و تا به امروز، انصارالله هستند؛ زیرا طرف مقابلِ این ها جایگاه قوی و انسجام بخشی برای جامعۀ یمن نمی توانست داشته باشد؛ نه عربستان، نه امارات، نه جنوبی ها، نه سلفی اخوانی ها.

البته عربستان یک قطعنامۀ شورای امنیت گرفت که دولت مشروع، دولتی است که در عدن حاکم است و انصارالله در مجامع بین المللی نماینده ندارند و ده سال است که این مشکل حل نشده و تا الان سعودی ها آمادۀ حل این مشکل نبوده اند و الا انصارالله آمادگی خود را برای حل این مشکل اعلام کردند.

هشت سال جنگ با عربستان و دو سال وضعیت نه جنگ و نه صلح و درگیری یک سال اخیر انصارالله با اسرائیل و قدرت های جهانی حامی اسرائیل، یک نقش جدید برای آن ها دارد رقم می زند.

برای ترسیم چشم انداز آینده باید شرایط موجود را نگریست؛ انصارالله کمتر از ۳۰ درصد خاک یمن را در اختیار دارند، اما ۷۰ درصد از جمعیت یمن در همین قسمت ساکن هستند. دو سوم ساحل دریای سرخ در همین ۳۰ درصدی است که دست انصارالله است؛ بیش از یک چهارم مرز با عربستان هم در همین بخش است که این یک چهارم محل رفت وآمدهای اصلی بین عربستان و یمن است.

انصارالله منسجم است، اما طرف مقابل انصارالله منسجم نیستند و چندپارگی دارند؛ لذا امنیت در مناطق تحت کنترل جبهۀ مقابل انصارالله در این سال ها بسیار پایین بوده و همین باعث شده مهاجرت از این مناطق به مناطق تحت کنترل انصارالله صورت بگیرد؛ با وجود وخامت اوضاع اقتصادی در این ناحیه.

انصارالله در مسائل سیاسی امنیتی دستاوردهای بزرگی داشتند. در طول سال های اول جنگ عربستان و یمن قدرت مقابلۀ نظامی انصارالله و تجهیزات نظامی آنان خیلی سطح پایینی داشت؛ اما به تدریج انصارالله به جایی رسید که آرامکو را هدف قرار داد، به ابوظبی و دوبی حمله کرد، و من معتقدم عربستان و امارات با قبول آتش بس در دو سال و نیم گذشته، عملاً تسلیم شدند. قدرت پهبادی یمنی ها نیز قابل توجه است؛ اینکه چطور این پهبادها با وجود این همه سامانۀ دفاعی به ایلات می رسند، قابل توجه است.

انصارالله امنیت داخلی را هم در مناطق تحت کنترل خود برقرار کردند. جریان های مخالف هم را با کمترین تنش کنترل کردند؛ حتی بعضی سلفی ها اخوانی ها را با خودشان همراه کردند و با قبایل مخالف خودشان در صنعا قرارداد مصالحه بستند.

انصارالله عقاید زیدیه را مطرح نمی کنند؛ عبدالملک خود را امام معرفی نمی کند؛ می داند الان زمینه برای چنین حرف هایی وجود ندارد و دوره، دورۀ شورا و مشورت است. نسبتاً انحصارگرایی هم نکردند و تا حدود زیادی دولت نجات ملی، مسئولین را متنوع انتخاب کرده است.

انصارالله در رسیدگی به محرومین خیلی موفق بودند؛ در همین اقتصاد کوچک سعی کردند عدالت را رعایت کنند. با همین زکات امور اقشار محروم را رفع و رجوع می کنند. موفقیت دیگر آنان، احیای کشاورزی است. در عملیات بانکی موفق بودند و یکی از نمایندگان انصارالله می گفت ما واقعاً بانکداری بدون ربا را پیاده کردیم. قدرت پول یمن در مناطق تحت کنترل انصارالله به مراتب بیشتر از قدرت پول یمن در مناطق تحت کنترل ائتلاف امارات و سعودی است. این حاکی از انضباط اقتصادی است. آنان توانستند یک ثبات اقتصادی در منطقۀ تحت کنترل خود ایجاد کنند.

اما انصارالله چالش هایی هم دارد؛ یکی اینکه دولت انصارالله در عرصۀ بین الملل به رسمیت شناخته نشده است. این مسئله را حتماً باید حل کنند. دیگر اینکه دولت های عربی با اتهام وابستگی به ایران، دارند یمن را از جهان عرب جدا می کنند. بنابراین ما (دولت ایران) هم باید این نکته را در نظر داشته باشیم و استقلال یمنی ها را به رسمیت بشناسیم. البته ما اگر کمکی هم به یمنی ها کردیم به درخواست خودشان بوده است؛ در طول دوران بعد از انقلاب همیشه یمنی ها از ایران کلایه می کردند که چرا شما به داد ما نمی رسید و به ما کمک نمی کنید. استمداد می کردند.

همچنین یک شخص محوری در رهبری انصارالله وجود دارد که این می تواند آسیب زا باشد؛ اگرچه حسین الحوثی نسل ساخته و جریان درست کرده است.

مشکل تجزیه طلبان جنوب، اقتصاد کوچک و عقب ماندگی از چالش های انصارالله است و به نظر می رسد برنامۀ خیلی مدونی برای بهبود اقتصاد خود ندارند. وقتی از آن ها پرسیده می شود که اگر دولت شما فردا به رسمیت شناخته شود، برنامۀ شما و مدل حکومتی شما چیست، جواب مشخصی ندارند.

به نظر می رسد با توجه به همۀ این ها، در آینده، بیداری ای که حوثی های یمن ایجاد کردند، می تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد، اما نمی تواند قدرت مطلق باشد و دیگران را نادیده بگیرد و نمی تواند دولتی معارض با همسایۀ بزرگ خود، یعنی عربستان باشد.

۳۱۱۳۱۱