خیارات غبن یعنی چه

خیار غبن یکی از حقوق مهم در معاملات است که به فرد زیان دیده اجازه می دهد تا معامله ای را که در آن به دلیل عدم تعادل فاحش بین ارزش کالاها یا خدمات دچار ضرر شده است، فسخ کند. این حق، ابزاری قانونی برای حفظ عدالت در مبادلات و جلوگیری از تضرر افراد ناآگاه است.

در دنیای پرپیچ وخم معاملات، کمتر کسی است که تجربه ی خرید یا فروش چیزی را نداشته باشد. در این میان، گاهی اوقات معامله ای سر می زند که بعدها پشیمانی و حس از دست دادن سرمایه را به همراه می آورد. این احساس ناخوشایند، اغلب ناشی از یک عدم تعادل عمیق و غیرمنصفانه در ارزش مبادله است؛ وضعیتی که قانون گذار به آن غبن می گوید. آشنایی با این مفهوم، برای هر شهروندی که پا به عرصه ی مبادلات می گذارد، از ضروریات محسوب می شود. از خرید یک وسیله ی کوچک تا معاملات بزرگ ملکی و تجاری، غبن می تواند در کمین باشد و ناآگاهی از آن، به از دست رفتن حقوق و متحمل شدن ضررهای جبران ناپذیر منجر شود.

مفاهیم پایه: خیار و غبن چیست؟

برای درک کامل «خیار غبن»، ابتدا باید با واژگان کلیدی آن آشنا شد. درک این مفاهیم، همچون پایه های یک بنا، به ساختار کلی دانش حقوقی فرد استحکام می بخشد و او را در مسیر آگاهی از حقوق خود یاری می دهد.

خیار چیست؟

واژه ی «خیار» در زبان عربی به معنای اختیار و انتخاب است. در اصطلاح حقوقی، «خیار» به حقی گفته می شود که قانون به یکی از طرفین قرارداد (یا هر دو) می دهد تا بتواند یک عقد لازم را فسخ کند. عقود، به دو دسته ی لازم و جایز تقسیم می شوند. عقود لازم مانند خرید و فروش، اصولاً پس از انعقاد، قابل فسخ نیستند، مگر با یکی از اسباب قانونی از جمله همین «خیارات». به عبارت دیگر، خیارات حکم سوپاپ اطمینان را دارند که در شرایط خاص، به فرد اجازه ی خروج از یک تعهد قانونی را می دهند.

غبن چیست؟

«غبن» در لغت به معنای ضرر، زیان و فریب است. اما در زبان حقوقی، غبن به معنای عدم تعادل فاحش و نامتعارف بین ارزش عوضین یک معامله در زمان انعقاد آن است. این تفاوت باید به اندازه ای باشد که از نظر عرف، قابل اغماض و چشم پوشی نباشد. تصور کنید فردی کالایی را به قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن خریده یا فروخته است. این عدم توازن محسوس در قیمت، همان غبن است.

خیار غبن یعنی چه؟ جمع بندی و تعریف جامع

با در کنار هم قرار دادن این دو مفهوم، «خیار غبن» به حقی اشاره دارد که به فرد زیان دیده (مغبون) اجازه می دهد تا به دلیل عدم تعادل فاحش بین عوضین در یک معامله، آن قرارداد را فسخ کند. این حق، با هدف حفظ عدالت معاوضی و جلوگیری از تضرر فاحش یکی از طرفین در معاملات شکل گرفته است. جامعه، همواره به دنبال برقراری تعادل و انصاف در روابط میان افراد بوده و قانون گذار نیز در راستای همین هدف، این اختیار را پیش بینی کرده است.

خیار غبن نه تنها به معنای جبران ضرر است، بلکه نمادی از توجه قانون به انصاف و عدالت در مبادلات روزمره به شمار می رود. این حق، به افراد امکان می دهد تا در برابر فریب یا ناآگاهی، از خود دفاع کنند.

برای نمونه، اگر فردی خانه ای را با قیمتی به مراتب بیشتر از ارزش واقعی آن در بازار خریداری کند و بعدها از این تفاوت قیمت آگاه شود، می تواند با استناد به خیار غبن، اقدام به فسخ معامله کند. این حق، ابزاری قدرتمند در دست کسانی است که به هر دلیلی، در معامله ای دچار زیان فاحش شده اند.

معرفی طرفین: مغبون و غابن کیست؟

در هر معامله ای که موضوع غبن مطرح می شود، دو طرف اصلی وجود دارند:

1. مغبون: به کسی گفته می شود که در معامله دچار ضرر فاحش شده و به اصطلاح فریب خورده است. او دارنده حق خیار غبن است.
2. غابن: طرفی است که در معامله، مال یا خدمتی را با قیمتی نامتعادل مبادله کرده و در نتیجه ی آن، طرف مقابل (مغبون) دچار ضرر شده است. غابن، کسی است که از عدم آگاهی یا ضعف طرف دیگر سود برده است.

انواع غبن و شرایط اساسی اعمال خیار غبن

تمام ضرر و زیان ها در معاملات، منجر به حق فسخ نمی شوند. قانون گذار معیارهایی را برای تشخیص غبن قابل اعمال پیش بینی کرده است که در ادامه به تفصیل بررسی می شود. این شرایط، همچون چهارچوبی محکم، از سوءاستفاده از این حق جلوگیری می کنند.

انواع غبن در معاملات

غبن را می توان بر اساس شدت ضرر به سه دسته تقسیم کرد:

• غبن جزئی (قابل مسامحه): این نوع غبن، ضرری است که از نظر عرف، ناچیز و قابل اغماض محسوب می شود و به فرد حق فسخ نمی دهد. برای مثال، اگر در یک معامله بزرگ، چند صد هزار تومان تفاوت قیمت وجود داشته باشد، عرف معمولاً آن را نادیده می گیرد.
• غبن فاحش: طبق ماده ۴۱۷ قانون مدنی، غبن در صورتی فاحش است که «عرفاً قابل مسامحه نباشد». این همان ضرری است که شرط اصلی اعمال خیار غبن محسوب می شود. تشخیص فاحش بودن غبن، یک امر عرفی است و ممکن است در موارد خاص نیاز به نظر کارشناس رسمی دادگستری باشد. مثلاً، تفاوت قیمت ۲۰ تا ۳۰ درصدی یا بیشتر، معمولاً فاحش تلقی می شود.
• غبن افحش: این نوع غبن، ضرری است که شدت آن به مراتب بیشتر از غبن فاحش است؛ به گونه ای که تفاوت قیمت چندین برابر ارزش واقعی مورد معامله باشد. در غبن افحش، زیان به حدی است که هر فرد عاقلی با علم به آن، هرگز وارد چنین معامله ای نمی شد. این درجه از غبن، اهمیت ویژه ای دارد، به ویژه در مباحث مربوط به اسقاط خیارات.

شرایط اعمال خیار غبن

برای اینکه فردی بتواند از حق خیار غبن خود استفاده کند و معامله ای را فسخ نماید، باید شرایطی محقق شده باشد. این شرایط، در قانون مدنی به روشنی بیان شده اند:

الف) معامله باید معوض و مغابنه ای باشد

خیار غبن تنها در عقودی قابل اعمال است که در آن ها عوضین (مال یا خدمت) با یکدیگر مبادله می شوند و هر یک در مقابل دیگری قرار می گیرد. نمونه ی بارز این عقود، بیع (خرید و فروش) و اجاره است. در این عقود، طرفین معمولاً به دنبال کسب سود یا حداقل برقراری تعادل ارزشی هستند. اما در عقود غیرمعوض مانند هبه (بخشش) یا صلح در مقام احسان، که مبنای آن ها غالباً بخشش و مسامحه است و هدف کسب سود نیست، خیار غبن جاری نمی شود. زیرا در این نوع عقود، طرفین از همان ابتدا با علم به عدم تعادل یا عدم وجود عوض، اقدام به معامله می کنند.

ب) مغبون در زمان معامله جاهل به غبن باشد

یکی از مهمترین شرایط، این است که فرد زیان دیده (مغبون) در لحظه انعقاد قرارداد، از قیمت واقعی مورد معامله و میزان تفاوت آن با آنچه پرداخت یا دریافت کرده، بی اطلاع باشد. ماده ۴۱۸ قانون مدنی به صراحت این موضوع را بیان می کند: «اگر مغبون در حین معامله عالم به غبن بوده است خیار نخواهد داشت». به عبارت دیگر، اگر فرد با آگاهی کامل از اینکه دارد ضرر می کند، باز هم معامله را انجام دهد، نمی تواند بعدها ادعای غبن کند. زیرا رضایت او به این ضرر، حق فسخ را از او سلب می کند. علم به اصل قیمت یا علم به تفاوت قیمت، از موضوعاتی است که در اثبات جهل به غبن، مورد بحث قرار می گیرد.

ج) غبن باید فاحش باشد

همانطور که پیش تر اشاره شد، ضرر وارده باید به حدی باشد که از نظر عرف، قابل چشم پوشی و مسامحه نباشد. غبن جزئی یا ناچیز، به فرد حق فسخ نمی دهد. تشخیص فاحش بودن غبن در بسیاری از موارد به عرف محلی و شرایط خاص معامله بستگی دارد و گاهی ممکن است نیاز به ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری پیدا کند. کارشناس با بررسی قیمت های روز بازار، شرایط اقتصادی زمان معامله و سایر عوامل مرتبط، میزان واقعی غبن را مشخص می کند.

د) عدم اسقاط صحیح حق خیار غبن توسط مغبون

خیار غبن، یک حق است و مانند بسیاری از حقوق، قابل اسقاط یا صرف نظر کردن است. اگر مغبون پیش از معامله یا در حین آن، به طور صحیح و آگاهانه از حق خیار غبن خود صرف نظر کرده باشد، دیگر نمی تواند آن را اعمال کند. این موضوع به ویژه در بندهای قراردادها که عبارت «اسقاط کافه خیارات» یا «اسقاط خیار غبن ولو غبن فاحش» ذکر می شود، اهمیت پیدا می کند. عدم آگاهی از این بندها می تواند به از دست رفتن حق فسخ منجر شود.

فوریت خیار غبن و زمان بندی قانونی

یکی از ویژگی های مهم خیار غبن، فوری بودن آن است. این فوریت، نه تنها برای مغبون بلکه برای غابن و دستگاه قضایی نیز حائز اهمیت است و به حفظ پایداری معاملات کمک می کند.

مفهوم فوریت در خیار غبن

ماده ۴۲۰ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است.» این عبارت به این معناست که فرد زیان دیده (مغبون)، پس از اطلاع از وقوع غبن و فاحش بودن آن، باید بلافاصله و در اولین فرصت متعارف، برای اعمال حق فسخ خود اقدام کند. فوری بودن در اینجا به معنای آنی نیست، بلکه به فوریت عرفی اشاره دارد؛ یعنی در مدت زمانی که عرفاً برای انجام چنین کاری معقول و بلافاصله تلقی می شود.

از چه زمانی فوریت آغاز می شود؟

فوریت اعمال خیار غبن، از زمانی شروع می شود که مغبون به طور قطعی از وجود غبن و فاحش بودن آن آگاه شود. این علم شامل اطلاع از تفاوت فاحش بین قیمت مورد معامله و قیمت واقعی آن است. گاهی ممکن است فرد از اصل غبن مطلع شود، اما نداند که میزان آن تا چه حد فاحش است. در این صورت، فوریت از زمانی آغاز می شود که از فاحش بودن غبن نیز اطلاع پیدا کند. این تمایز بسیار مهم است، زیرا عدم آگاهی کامل از میزان ضرر، نمی تواند موجب سقوط حق فسخ شود.

پیامدهای تاخیر در اعمال خیار غبن

تأخیر بی مورد و غیرعرفی در اعمال خیار غبن پس از علم به آن، منجر به سقوط این حق می شود. قانون گذار با وضع این قاعده، قصد دارد تا معاملات را از بلاتکلیفی خارج کرده و ثبات حقوقی را برقرار سازد. اگر فرد مغبون پس از اطلاع از غبن، چندین ماه یا سال بدون دلیل موجه، اقدامی برای فسخ معامله نکند، دادگاه حق فسخ او را ساقط شده تلقی خواهد کرد. این قاعده، افراد را تشویق می کند تا در احقاق حقوق خود فعال باشند و از تعلل بپرهیزند.

به عنوان مثال، فرض کنید فردی در سال ۱۳۹۹ خانه ای را خریداری کرده و در همان زمان متوجه شده است که مبلغ پرداختی او دو برابر ارزش واقعی ملک بوده. اگر این فرد تا سال ۱۴۰۲ هیچ اقدامی برای فسخ معامله نکند و دلیل قانع کننده ای برای این تأخیر نداشته باشد، حق فسخ او به دلیل عدم رعایت فوریت، ساقط خواهد شد. این موضوع نشان می دهد که آگاهی از این جنبه ی قانونی، تا چه حد می تواند در حفظ حقوق افراد تعیین کننده باشد.

طریقه عملی و قانونی اعمال خیار غبن در قراردادها

شناخت حق خیار غبن تنها نیمی از راه است؛ نیمه ی دیگر، دانستن مسیر صحیح و گام های عملی برای اعمال این حق است. فرآیند قانونی، مسیری مشخص دارد که با رعایت دقیق آن، می توان به نتیجه ی مطلوب دست یافت.

گام های عملی برای احقاق حق

وقتی فردی خود را مغبون می یابد، باید مراحل زیر را برای اعمال خیار غبن طی کند:

1. مشاوره حقوقی: اولین و حیاتی ترین گام، مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص است. این کارشناسان می توانند با بررسی جزئیات معامله و شرایط غبن، امکان سنجی اعمال خیار را انجام دهند و راهنمایی های لازم را ارائه کنند. آن ها می توانند به ارزیابی اولیه غبن و تشخیص فاحش بودن آن کمک کنند.
2. تعیین میزان غبن (کارشناسی): در بسیاری از موارد، به ویژه هنگامی که طرفین بر سر میزان تفاوت قیمت توافق ندارند، نیاز به تعیین دقیق ارزش واقعی مورد معامله توسط کارشناس رسمی دادگستری است. کارشناس با بررسی مستندات، عرف بازار و شرایط زمان معامله، نظر تخصصی خود را ارائه می دهد. این نظر کارشناسی، مهمترین دلیل برای اثبات غبن فاحش در دادگاه خواهد بود.
3. ارسال اظهارنامه رسمی: پیش از هرگونه اقدام قضایی، مغبون باید اراده ی خود مبنی بر فسخ معامله را به صورت رسمی به غابن اعلام کند. این کار از طریق ارسال یک اظهارنامه رسمی به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. در اظهارنامه باید مشخصات طرفین، جزئیات معامله، اعلام صریح فسخ به استناد خیار غبن و درخواست استرداد عوضین (مانند مبلغ پرداختی یا مال تحویل شده) ذکر شود. ارسال اظهارنامه، هم برای اثبات رعایت فوریت و هم برای مطلع کردن غابن ضروری است.
4. تنظیم و ثبت دادخواست فسخ معامله: اگر غابن با دریافت اظهارنامه، حاضر به فسخ معامله و بازگرداندن وضعیت به حالت پیشین نشود، مغبون باید به دادگاه مراجعه کند. این مرحله با تنظیم و ثبت «دادخواست فسخ معامله به استناد خیار غبن و استرداد ثمن/مثمن» از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی آغاز می شود. در دادخواست باید تمام مدارک و مستندات، از جمله قرارداد، اظهارنامه ارسالی و گزارش کارشناسی (در صورت وجود) پیوست شود. عنوان دقیق خواسته در دادخواست بسیار مهم است و باید به روشنی فسخ معامله و پیامدهای آن، مانند بازگشت پول یا ملک، درخواست شود.

نکات مهم در فرآیند قضایی

• بار اثبات بر عهده مغبون: اثبات وجود غبن فاحش و جهل به آن در زمان معامله، بر عهده فرد مغبون است. او باید با ارائه مدارک و شواهد کافی، از جمله نظر کارشناسی، ادعای خود را به دادگاه ثابت کند.
• نقش کارشناس: در پرونده های خیار غبن، نقش کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین ارزش واقعی و میزان فاحش بودن غبن، حیاتی است و رأی دادگاه تا حد زیادی به نظر کارشناس متکی خواهد بود.
• مطالبه خسارات دادرسی: در صورت پیروزی در دعوی، مغبون می تواند علاوه بر فسخ معامله، کلیه خسارات دادرسی از جمله هزینه ی وکیل، هزینه ی کارشناسی و هزینه ی دادخواست را از غابن مطالبه کند.

موارد خاص و سوالات متداول پیرامون خیار غبن

در کنار مفاهیم پایه، برخی ابهامات و سوالات رایج نیز در مورد خیار غبن وجود دارد که پاسخ به آن ها می تواند درک جامع تری از این حق به دست دهد.

تفاوت خیار غبن با خیارات دیگر

خیار غبن، یکی از خیارات متعدد در قانون مدنی است که هر یک شرایط و کارکرد خاص خود را دارند. تمایز آن با خیارات مشابه، اهمیت فراوانی در تشخیص صحیح دعوا دارد:

• تفاوت خیار غبن و خیار تدلیس:

  منشأ اصلی تفاوت بین این دو خیار، در عنصر فریب است. در خیار غبن، فریب در قیمت و ارزش واقعی مورد معامله اتفاق می افتد و ممکن است غابن، حتی بدون سوءنیت خاصی، از عدم آگاهی مغبون سود برده باشد. اما در خیار تدلیس، همواره یک عملیات فریبنده از سوی تدلیس کننده وجود دارد؛ یعنی غابن با انجام اعمالی مانند پنهان کردن عیوب یا بزرگنمایی ویژگی های مثبت کالا، طرف مقابل را فریب می دهد تا معامله ای انجام شود که اگر آن فریب نبود، هرگز انجام نمی شد. به زبان ساده، خیار غبن به دلیل ضرر ناشی از تفاوت قیمت است، در حالی که خیار تدلیس به دلیل ضرر ناشی از فریب و پنهان کاری عیوب یا کمالات غیرواقعی است. هر دو خیار فوری هستند و باید پس از علم، بلافاصله اعمال شوند.

• اشاره کوتاه به تفاوت با خیار عیب:

  خیار عیب زمانی مطرح می شود که در مورد معامله، عیبی وجود داشته باشد که در زمان عقد از آن اطلاع نبوده است. تفاوت اصلی آن با غبن، در ماهیت ضرر است؛ در غبن، ضرر ناشی از تفاوت قیمت است، اما در عیب، ضرر ناشی از نقص یا معیوب بودن خود کالا است.

اسقاط حق خیار غبن

همانطور که قبلاً ذکر شد، خیار غبن قابل اسقاط است. اما نحوه ی اسقاط آن و حدود و ثغورش، نکته ای بسیار مهم است که بسیاری از افراد در معاملات از آن غافل می شوند.

• عبارت اسقاط کافه خیارات و تاثیر آن بر خیار غبن:

  عبارت اسقاط کافه خیارات به معنای صرف نظر کردن از همه ی خیارات است. اما یک بحث مهم حقوقی وجود دارد که آیا این عبارت به تنهایی شامل خیار غبن فاحش یا افحش نیز می شود یا خیر. دیدگاه رایج این است که اگر اسقاط به صورت کلی باشد و به غبن فاحش یا غبن افحش تصریح نشود، خیار غبن فاحش یا افحش ساقط نمی شود. زیرا فرض بر این است که افراد معمولاً از ضررهای فاحش خود آگاه نیستند و نمی توان از حقی که به آن علم ندارند، صرف نظر کنند. این یک اصل مهم است که از حقوق مغبون در برابر بندهای کلی قراردادها حمایت می کند.

• اهمیت عبارت ولو غبن فاحش در قراردادها:

  برای اینکه خیار غبن فاحش نیز به طور قطعی ساقط شود، لازم است در قرارداد عبارت اسقاط کافه خیارات ولو غبن فاحش یا اسقاط خیار غبن هرچند فاحش باشد به صراحت ذکر گردد. وجود این عبارت، نشان دهنده ی آگاهی کامل طرفین از امکان وقوع ضرر فاحش و پذیرش آن است. بنابراین، در هنگام امضای قراردادها، به ویژه در معاملات با ارزش بالا، باید به وجود یا عدم وجود این عبارت دقت ویژه ای داشت.

• چگونگی اسقاط صحیح و صریح خیار غبن:

  اسقاط خیار غبن باید به صورت واضح، صریح و با علم به حق فسخ صورت گیرد. این اسقاط می تواند قبل از عقد، در حین عقد یا پس از عقد باشد. مهم این است که اثبات شود مغبون با آگاهی کامل از حق خود، آن را اسقاط کرده است.

آیا با پرداخت تفاوت قیمت، خیار غبن ساقط می شود؟

تصور کنید فردی در معامله ای غبن فاحش کرده است و طرف مقابل (غابن)، برای جلوگیری از فسخ معامله، پیشنهاد می دهد که تفاوت قیمت را به او بپردازد. آیا مغبون در این شرایط، مجبور به پذیرش این پیشنهاد است و حق فسخ او از بین می رود؟

ماده ۴۲۱ قانون مدنی به این سوال پاسخ می دهد: «اگر کسی که طرف خود را مغبون کرده است تفاوت قیمت را بدهد خیار غبن ساقط نمی شود مگر اینکه مغبون به اخذ تفاوت قیمت راضی گردد». این بدان معناست که حق فسخ با پیشنهاد پرداخت مابه التفاوت از بین نمی رود. تصمیم نهایی با مغبون است؛ او می تواند تفاوت قیمت را قبول کند و معامله را ادامه دهد، یا اینکه بر حق فسخ خود پافشاری کرده و معامله را برهم زند. رضایت مغبون به پذیرش تفاوت قیمت، شرط اصلی عدول از حق فسخ است.

آیا خیار غبن در عقد صلح جاری است؟

عقد صلح، یکی از عقود پرکاربرد در قانون مدنی است که می تواند هم در مقام تنازع (برای رفع اختلاف) و هم در مقام معامله (برای انجام یک مبادله) منعقد شود. خیار غبن، در عقد صلحی که در مقام تنازع و با هدف سازش و مسامحه صورت می گیرد، معمولاً جاری نیست. زیرا اساس این نوع صلح بر گذشت و چشم پوشی است و طرفین با آگاهی از وضعیت، به صلح رضایت می دهند.

اما اگر صلح در مقام معامله باشد، یعنی به جای بیع، اجاره یا سایر عقود معوض، از عقد صلح استفاده شود و در آن عوضین مبادله گردند (مثلاً «مالی را در ازای مالی دیگر صلح کند»)، در این صورت، خیار غبن می تواند در آن جاری باشد، به شرطی که سایر شرایط غبن (فاحش بودن، جهل به غبن و…) نیز محقق شده باشد. تشخیص این موضوع بستگی به قصد طرفین و ماهیت واقعی صلح دارد.

خیار غبن در کدام عقود معوض دیگر (به جز بیع) قابل اعمال است؟

خیار غبن مختص عقد بیع نیست و در تمام عقود معوض و مغابنه ای که در آن ها ارزش عوضین مبادله می شود، قابل اعمال است. از جمله این عقود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اجاره: اگر اجاره بها به مراتب بالاتر یا پایین تر از ارزش عرفی اجاره باشد.
• مشارکت: در قراردادهای مشارکت، اگر سهم الشرکه یا آورده یکی از طرفین، به صورت فاحش و غیرمتعارف ارزیابی شده باشد.
• معاوضه: در مبادله کالا به کالا، اگر ارزش یکی از عوضین به صورت فاحش با دیگری نامتعادل باشد.
• مزارعه و مساقات: در صورتی که سهم طرفین از محصول، به صورت فاحش و غیرمنصفانه تعیین شده باشد.

در هر یک از این موارد، اگر شرایط غبن فاحش، جهل به غبن و عدم اسقاط صحیح خیار وجود داشته باشد، فرد زیان دیده می تواند به استناد خیار غبن، قرارداد را فسخ کند.

برای جبران خسارات خود پس از فریب در عقد قرارداد خیار غبن چه باید کرد؟

پس از اطلاع از غبن و اطمینان از فاحش بودن آن، مغبون باید بلافاصله اقدام کند. اولین قدم، همانطور که اشاره شد، ارسال اظهارنامه رسمی به طرف مقابل (غابن) است. در این اظهارنامه، فرد مغبون باید به وضوح اعلام کند که به دلیل غبن فاحش، قصد فسخ معامله را دارد و از غابن بخواهد که مال یا مبلغ دریافت شده را بازگرداند. اگر با ارسال اظهارنامه، غابن حاضر به همکاری و بازگرداندن وضعیت به حالت پیش از معامله نشود، مغبون باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی تحت عنوان «فسخ معامله به استناد خیار غبن و استرداد ثمن/مثمن» تنظیم و ثبت کند. در این مرحله، تمامی مدارک و مستندات، از جمله قرارداد، اظهارنامه و نظر کارشناسی (در صورت لزوم)، باید به دادخواست پیوست شود. سپس دادگاه با بررسی ادعاها و مدارک، در صورت اثبات غبن، حکم به فسخ معامله و اعاده ی وضعیت به قبل از عقد را صادر خواهد کرد.

نتیجه گیری

خیار غبن یکی از مهمترین و کاربردی ترین حقوقی است که قانون مدنی برای حمایت از افرادی که در معاملات دچار ضرر فاحش و غیرمنصفانه شده اند، پیش بینی کرده است. این حق، با هدف برقراری عدالت معاوضی و جلوگیری از تضرر افراد ناآگاه در روابط اقتصادی، ابزاری قدرتمند در دست مغبون است.

در این مقاله به صورت جامع بررسی شد که خیار غبن یعنی چه، چه شرایطی برای اعمال آن لازم است، مفهوم فوریت در آن چیست و چطور باید به صورت عملی و قانونی آن را اعمال کرد. همچنین به تفاوت های آن با خیارات دیگر مانند تدلیس و تاثیر عباراتی چون «اسقاط کافه خیارات» بر این حق پرداخته شد. تجربه نشان می دهد که آگاهی از این جزئیات حقوقی، نه تنها می تواند افراد را در برابر ضررهای احتمالی بیمه کند، بلکه به آن ها امکان می دهد تا در صورت وقوع غبن، با اطمینان و بر اساس مسیر قانونی، حقوق از دست رفته ی خود را احیا کنند. در پایان، همیشه توصیه می شود پیش از ورود به هر معامله ای، به ویژه معاملات با ارزش بالا، با یک متخصص حقوقی مشورت شود تا از بروز مشکلات بعدی و پیچیدگی های قضایی جلوگیری به عمل آید.