جنگ فراگیر قابل اجتناب است/ جنگ تمام عیار؛ خیلی دور- خیلی نزدیک 

آیا تنش در منطقه به نقطه جوش نزدیک است؟ چقدر ممکن است رژیم اسراییل به عملیات وعده صادق2 واکنش نظامی نشان دهد؟ تهران چگونه می تواند از افزایش تنش پیشگیری کند تا منافعش به خطر نیفتد؟ نقش دیپلماسی در این بین چیست؟ حقوق بین الملل چگونه به عملکرد رژیم اسرائیل می نگرد؟ 

کارشناسان حاضر در میزگرد اتاق زندگانی معتقدند که اگرچه باید برای هر سطحی از تنش آماده بود اما حتما باید با تمام توان از بالاگرفتن تنش اجتناب کرد.  

این موضوعات در میزگردی با حضور عباس ملکی دیپلمات سابق و استاد دانشگاه عباس اخوندی استاد دانشگاه محسن بهاروند و کوروش احمدی دیپلمات بازنشسته و کارشناسان حوزه حقوق بین الملل به بحث گذاشته شد. 

راهبری این میزگرد با عباس ملکی بود که تجربه مذاکرات منجر به قطعنامه 598 را در کارنامه کاری دیپلماتیک خود دارد. ویدیوی کامل این میزگرد در یوتیوب قابل مشاهده است. متن مکتوب این نشست را در ادامه بخونید: 

*****

عباس ملکی دیپلمات سابق و استاد دانشگاه گرداننده میزگرد: 

می شود از صلح سخن گفت؟ 

از طرف خودم و مجموعه اتاق زندگانی از جناب دکتر آخوندی دکتر بهاروند و دکتر احمدی تشکر می کنم که دوت ما را پذیرفتید و به این نشست تشریف آوردید.
تنها ۱۵ روز به انتخابات ایالات متحده باقی مانده است. علیرغم این که برخی معتقدند ایالات متحده افول کرده ولی کسی شک ندارد که تحولات در واشنگتن دی سی در همه جای دنیا از جمله ایران تاثیرگذار است. سیاست خارجی دمکرات ها با جمهوری خواهان متفاوت است و این را همه قبول داریم. اما در این شکی نیست که همه احزاب در امریکا از جمله دو حزب اصلی در حمایت از اسراییل اتفاق نظر دارند. نکته بعدی این است که این گفته بایدن را نباید فراموش کرد که حتی اگر اسراییل در خاورمیانه نبود باید موجودی شبیه به آن را درست می کردیم و این قابل تعمق است. در طرف مقابل اگر ایران را در نظر بگیریم ایران کشوری است که یک درصد جمعیت جهانی و ۷ درصد منابع معدنی جهان و ۱۱ درصد ذخایر ثابت شده نفت متعارف جهانی و ۱۷ درصد از ذخایر گاز طبیعی متعارف جهان را دارد. خداوند در همه چیز به ما لطف بیش از اندازه کرده است. ایران ۸۹ میلیون نفر جمعیت دارد و جمعیتش یکی از تحصیل کرده ترین کشورها است. چیزی که همیشه اضافه می کنم این است که ایران صاحب پنجمین و آخرین انقلاب اجتماعی فراگیر در جهان هست. ۵ انقلاب اجتماعی در دنیا رخ داده است و آخرینش مربوط به ایران است و بعد از آن انقلابی به صورت اجتماعی شاهد نبوده ایم. از لحاظ ژئوپلتیکی هم ایران در چهارراه جهان واقع شده است. این کشور و مردمان آن از دیرباز در تاریخ جهان بوده اند و موجد تحولات تمدنی در مقاطع مختلف شده اند. جنگ خشونتخسارت و اشغال را کمابیش تجربه کرده اند و همیشه باقی مانده اند. این به آن معنا است که ایرانیان در زمان سختی و تنگی هم کارنامه قابل قبولی داشته اند. آخرین آن جنگ صدام علیه ایران بود که افتخار عقب راندن این نیروی عجیب وحشی زیبنده مردم ایران و جوانان غیور آن است. در کنارش زیرکی و فراست ایرانیان هم زبانزد دیگر اقوام است. پس مطابق تجربهایران در طول تاریخ همواره کوشیده تا آن جا که ممکن است به جنگ وارد نشود. مباحث این میزگرد با توجه به تحولاتی است که در منطقه رخ داده همچنین انتخابات در واشنگتن دی سی و شناختی که از حکومت رژیم اسرائیل می دانیم. در این شرایط می خواهیم به این موضوع بپردازیم که آیا می شود صحبت از صلح کرد. ما می دانیم مذاکرات صلح سخت تر و شجاعانه تر از جنگ است. کسانی که در این نشست هستند همه می دانند که مذاکرات ۵۹۸ یک جاهایی سخت تر از جنگیدن در جبهه بود. وضعیت مشابه این در برجام وجود داشت که به قول آقای دکتر ظریف توافق سخت تر از جنگیدن است.

در این جلسه قرار است راجع به این موضوع صحبت کنیم و پیامدهای این موضوع را ببینیم که آیا می شود از جنگ اجتناب کرد؟ نظر من این است که جنگ درخواست و چیزی است که اسراییل دنبال می کند و در حال دنبال کردن آن است و می بینید که مثلا حزب الله لبنان می گوید قطعنامه۱۷۰۱ را می پذیرم و به محض پذیرش رهبرش ترور می شود. یا قرار بود آقای یحیی سنوار برای مذاکره به مصر برود و پاسپورتش را درست کرده بود {اما شهید شد}. هر چیزی که در مذاکره رخ می دهد از سوی اسرائیل به شدت سرکوب می شود. 

در این وضعیت سوال این است که اولا به عنوان سیاست گذار عمومی دولت ما باید چه کار کنیم و دوما با مردم چه کار کنیم؟ آیا مردم را در جریان بگذاریم؟ می توانند کمک کنند؟ آیا در جنگ ایران و عراق وقتی با مردم صحبت کردیم زیان دیدیم؟ 

آقای آخوندی به نظر شما در موقعیتی که در آن قرار داریم چه کار باید کرد؟ دو موضوع در این بین مهم است؛ یکی این که آیا باید فقط راه حل های نظامی را در نظر بگیریم یا مسائل مربوط به دیپلماسی به خصوص در منطقه با اروپا و ایالات متحده را به پیش ببریم؟ دوم این که با مردم چگونه این مسئله را مطرح کنیم یا نکنیم؟ نگرانشان نکنیم یا زودتر نگرانشان کنیم؟

عباس آخوندی دکترای اقتصاد از دانشگاه لندن وزیر اسبق مسکن راه و شهرسازی:

در مارپیچ تصاعد منازعه قرار داریم 

خیلی خوشوقتم که در خدمت شما اساتید محترم و بقیه حضار در جلسه هستیم. همچنین دوستانی که بعد از انتشار ویدیو این مباحث را می شنوند و خدمت همه سلام عرض می کنم. به عنوان مقدمه بگویم که اساسا من در روابط خارجی هیچ تخصصی ندارم. در جمع دوستانی که عمدتا وزارت خارجه ای هستند به عنوان فردی که در صحنه سیاسی ایران از ابتدای انقلاب فعال بوده ام بیشتر از منظر سیاسی به این موضوع نگاه می کنم. نه از موضع یک فرد متخصص در حوزه روابط بین الملل.

البته در این ارتباط ۱۳ اتاق زندگانی یک یادداشت مفصل تحت عنوان «زمانی برای آتش بس» نوشتم که بلافاصله بعد از وعده صادق دو بود که زمان آن است که ایران رسما اعلام آتش بس کند همچنین در یک سخنرانی در جامعه اسلامی دندان پزشکان هم درباره جنگ و صلح صحبت کردم. 

حرف من این است که اولا اگر از صلح صحبت می کنیم از موضع ضعف نیست. قاعدتا کسی می تواند بجنگد که می تواند صلح کند و کسی می تواند صلح کند که توان جنگیدن دارد. آن که نمی تواند بجنگد صلح هم نمی کند و صلح به او تحمیل می شود. کسی که از صلح فرار می کند قدرت جنگ ندارد و نهایتا تسلیم می شود. اگر از صلح صحبت می کنیم به مفهوم فرار از جنگ نیست. بلکه این انتخاب عقلایی است که به سمت صلح برویم. هر خردورزی صلح را انتخاب می کند. چون جنگ عارضه است. اصل که جنگ نیست که صلح عارضه باشد. اگر به سمت صلح می رویم نه از روی ضعف است و نه از روی ترس. بلکه یک انتخاب عقلایی است.

نکته دوم آنچه از اوضاع و احوال سیاسی می فهمم این است که در آستانه یک جنگ تمام عیار قرار داریم. ملت ایران یا حداقل نسل ما تقریبا همه تجربه مستقیم جنگی طولانی و میزان خرابی هایش را داریم. بنابراین اگر از صلح صحبت می کنیم به دلیل یک تجربه مستقیم است و بحث ما ذهنی نیست. یک بحث عینی است. در آستانه یک جنگ تمام عیار قرار داریم. تا آن جا که ممکن است خرد و منافع ملی ایران و امنیت منطقه و تمام ملت های منطقه ایجاب می کند که ما تمام تلاش های لازم را انجام دهیم برای رسیدن به صلح. حتی اگر بخواهیم بجنگیم باید صادقانه تمام اقدامات لازم را برای صلح انجام داده باشیم تا هم ملت مان قانع شوند و به این وحدت برسند که ما جنگ را انتخاب نکرده ایم. جنگ به ما تحمیل شده است و هم از جهت حقوق بین الملل و هم از جهت کشورهای همسایه که بدانند که تمام تلاش های لازم را برای صلح انجام دادیم و جنگ به ایران تحمیل شد.

در دوره جنگ پیشین از عبارت جنگ تحمیلی استفاده می کردیم. آن زمان هم بحث این بود که طرفدار صلح  بودیم و جنگ به ایران تحمیل شد و ایران خودش جنگ را انتخاب نکرد. یکی از مواردی که مرحوم امام (ره) مرتب پیگیری می کردند همین بود که مشخص شود چه کسی آغازکننده جنگ است. ما هیچ وقت آغازکننده جنگ نیستیم و نمی خواهیم باشیم. 

مسئله سومی که به ذهن من می رسد این است که یک ارزیابی از وضعیت موجود داشته باشیم. ما در وضعیت مارپیچ تصاعد منازعه قرار داریم. در این مارپیچی که قرار گرفته ایم این نیست که تصور کنیم اگر اسراییل یک حمله سنگین انجام دهد این مارپیچ متوقف می شود یا اگر ما یک حمله سهمگین انجام دهیم این مارپیچ متوقف می شود. در یک سال گذشته مشخص شد که اسراییل با مشت بسیار سنگین ورود کرد و نه غزه و لبنان تمام شد و نه منازعه منطقه ای. بنابراین لزوما اقدامات بسیار سخت اسراییل اصلا بازدارنده نبود. ما هم نمی توانیم مدعی شویم که اقدامات ایران یا جبهه مقاومت بازدارنده بوده است. اسراییل همچنان در حال ادامه دادن است.

خرد ایجاب می کند که هر لحظه که امکانش باشد از این مارپیچ خارج شویم و در این لوپ ادامه ندهیم. این یک لوپ خطرناک است و حتما منجر به جنگ خواهد شد. ما باید از تجربه جنگ ایران و عراق استفاده کنیم. در جنگ ایران و عراق حداقل سه مقطع برای ما ایجاد شدکه از لوپ جنگ خارج شویم. ولی خارج نشدیم. هم بعد از فتح المبین در سال ۶۱ می توانستیم از لوپ جنگ خارج شویم. بعد از فتح خرمشهر هم خارج نشدیم. بعد از فاو هم می توانستیم و خارج نشدیم. نباید یک بار دیگر آن تجربه را تکرار کنیم. جنگ ایران و عراق یک جنگ بسیار پر هزینه برای مردم منطقه بود.

فقط ما در ایران چیزی حدود ۲۰۰ هزار شهید دادیم. حدود ۶۳۰ هزار جانباز و چیزی حدود ۴۱ هزار آزاده در جنگ داشتیم. هنوز عراق آمار اعلام نکرده است. ولی آماری که برای کشته های عراق اعلام می شود چیزی حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار کشته دارد. چیزی حدود ۷۰۰ هزار زخمی و مجروح دارند و چیزی حدود ۷۱ هزار اسیر در ایران داشته اند. خسارت جنگ ایران و عراق بر اساس آمار بریتانیکا ثبت شده چیزی حدود ۱۲۰۰میلیارد دلار است. قطعا اگر بعد از فتح المبین از این لوپ خارج شده بودیم خسارت طرفین شاید ده درصد این هم نبود. یا اگر بعد از فتح خرمشهر خارج شده بودیم. بنابراین خرد ایجاد می کند در اولین فرصتی که بتوانیم از این مارپیچ تصاعد خارج شویم خارج شویم. این خردورزانه نیست که همچنان در این تصاعد باشیم. نه این که از موضع ترس بگوییماز موضع حفظ منافع خودمان و منافع ملت های منطقه باید این بحث را داشته باشیم. 

*باید آشکارا درخواست آتش بس کنیم 

در حال حاضر اگر بخواهیم تحلیلی از شرایط داشته باشیم تنها موجودی که شکل آشکار طرفدار جنگ است تنانیاهو و باند سوپرراستی او است که در اسراییل مستقر هستند. فعلا تنها باندی هستند که رسما طرفدار جنگ هستند. بقیه حداقل تظاهر به طرفداری نمی کنند. ولی می توان گفت عملا از این موجود درنده دفاع می کنند و حداقل به ذهنشان می رسد که نتیجه اقدامات این درندگی به نفع آن ها است. وقتی فردی مانند سید حسن نصرالله شهید می شود خوشحال می شوند از این که ایشان یا هنیه یا سنوار شهید شود. آن ها از نتیجه خوشحالند. حتی اگر تظاهر کنند که با رویه مخالفند.

در منطقه هم به نظر می رسد که دولت های منطقه هم از نتیجه خوشحالند اگر با رویه هم به شکل واقعی یا ظاهری مخالف باشند از نتیجه خرسند هستند. اروپایی ها هم مخصوصا بعد از اشتباه استراتژیکی که ایران در رابطه با داستان اوکراین کرد و این که یک نمایش خیلی ابتدایی و ساده را در کنار روسیه انجام داد در هر صورت اتحادیه اروپا قطعا از نتیجه این اقدامات خرسند است. ولی فکر می کنم که چه از جهت حقوقی و چهسیاسی و چه از منظر درونی و بین المللی باید اعلام کنیم که در اولین فرصت آمادگی داریم که از این لوپ منازعه خارج شویم و تمایلی برای تداوم تصاعد درگیری و منازعه نداریم. این همان بحث اصلی است. 

پیشنهادم این است که باید در این مقطع همه اقدامات ما آشکار باشد. آشکارا باید درخواست مذاکره و گفت وگو در سطح جهانی داشته باشیم. ممکن است در ده سال گذشته به شکل پنهان مرتب با امریکا و دیگران پیام هایی را مبادله کرده باشیم. ولی الان زمانی است که به نظرم گفت وگو باید آشکار باشد. هم آشکار باشد و هم تمام منافع طرف های درگیر را شامل باشد. اگر در برجام نیروهای منطقه حضور نداشتند به نظرم در این مذاکره باید نیروهای منطقه در مذاکرات حضور داشته باشند. 

آخرین نکته این که باید از موضع یک دولت-ملت صحبت کنیم. نه از موضع یک پارتیزانشیپ. این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشت.

عباس ملکی: 

می توانیم در مورد بخش های حقوقی بحث هم صحبت کنیم. جناب بهاروند اگر خاطرتان باشد وقتی با موشک بخش کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق را مورد حمله قرار دادند تفسیر حقوق بین الملل و بخصوص بخش دیپلماتیک آن مشخص بود. ولی از آن به بعد عکس العمل ها و بعد حملات و شهادت اسماعیل هنیه در تهران و چیزهایی که بعد از آن در غزه و لبنان رخ داد مقداری تفسیرها متفاوت است از لحاظ کاری که در حقوق بین الملل می شود. به نظر شما این را چطور می شود تفسیر کرد؟ با نظر آقای دکتر آخوندی موافق هستید که اولا باید رسما و علنا در مورد آتش بس مذاکره کنیم و پایان مارپیچ را داشته باشیم و دوما با مردم صحبت کنیم؟

محسن بهاروند معاون سابق وزر خارجه و دیپلمات بازنشسته: 

اسرائیل نیاز دارد بگوید تهدید موجودیتی دارم 

سوال خیلی خوبی است. این را بگویم که چرا جنگیدن از صلح طلبی سخت تر است. برای این که وقتی صلح طلب هستیم و می خواهیم از عقلانیت صحبت کنیم هم باید به دوستان پاسخگو باشیم و هم به دشمنان.موقعی می جنگیم و فقط به دشمنان پاسخ می دهیم و جواب آن ها را می دهیم. دوستان پشت سر می ایستند. ولی وقتی وارد عقلانیت می شوید دوستان هم شروع به اذیت می کنند. 

من هم یک رزمنده بوده ام و هم یک جانبازم و هم سی سال دیپلمات بوده ام. هم جنگ و هم دیپلماسی و مذاکره و تلاش برای صلح را تجربه کرده ام. از نظر مسایل بین المللی اگر بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم باید بگویم که حقوق بین الملل روابط بین الملل را اداره نمی کند. ولی یک پس زمینه ضروری برای اقدامات سیاسی است. هر کاری که انجام می دهیم یک توجیه و یک عقلانیت در آن باید باشد که مورد پذیرش جامعه جهانی قرار بگیرد و مورد پذیرش نیروهای داخلی قرار بگیرد و در مرتبه بعد سازمان های بین المللی و افکار عمومی جهانی در مرتبه دیگر. در نتیجه در مورد یک اقدام هر چه این اقدام جنگی باشد یا خشن به نظر برسد یا صلح آمیز باشد همیشه یک میزان از قانون یا منطق یا توجیه عقلانی باید داشته باشد. بر بسترحقوق بین الملل در بحث حمله به سرکنسولگری یا ترور شهید هنیه بحث تناسب که یکی از اصل ها در ورود به جنگ است مطرح است. وقتی عملی علیه شما انجام می شود باید عکس العملی به تناسب عمل وجود داشته باشد. نمی شود خط کش گذاشت و گفت تناسب چیست. ولی عقل عرفی می تواند این را تشخیص دهد. مثلا موضوعی امنیتی است ولی نمی توانید به سطح جنگ ارتقا دهید. این تناسب رعایت نمی شود. ضمن این که باید این توضیح را بدهیم وقتی بحث حقوق بین الملل مطرح می کنیم نباید فکرمان خیلی خسته شود. چون حقوق بین الملل همان روابط بین الملل است با یک سری قواعد عرفی که وجود دارد. کسی که در حقوق بین الملل کار می کند باید کاملا سیاست بین الملل را بشناسد وگرنه حقوق بین الملل به خودی خود برایش کار نمی کند. 

*در جنگ بین دولت ها همه چیز فرق می کند  

آن چه که از این دیدگاه باید بگویم این است که اسراییل کاملا نیاز دارد که خود را در یک وضعیت جنگی قرار دهد. کسی که سعی کند بدون توجیه کافی اسراییل را در این وضعیت جنگی قرار دهد به نفع اسراییل کار می کند. اسراییل موجودیتی با عمق استراتژیک خیلی کم است. نیاز دارد که مرکز استراتژی اسراییل این باشد که بگوید یک تهدید موجودیتی و تهدید حیاتی دارم. وقتی جهان را توجیه کند که من یک تهدید موجودیتی دارم به لحاظ حقوق بین الملل یعنی من آزادم هر کاری بکنم که از موجودیت خودم دفاع کنم. بعدا خواهم گفت که روی زمین چه رخ می دهد.

در نتیجه جنگ اسراییل در غزه به این معنی نیست که اسراییل جنایتکار و خشن نیست یا جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت انجام نداده است. همه این ها را انجام داده است. وقتی می خواهیم تفکر استراتژیک انجام دهیم باید این ها را کنار بگذاریم و ببینیم دنبال چه هدفی است. تا زمانی که جنگ اسراییل با غزه است یا چیزی که گفته می شود با لبنان نیست و با حزب الله است یعنی جنگ بین دولت ها انجام نشده است اسراییل هنوز محدودیت هایی را از لحاظ حقوق بین الملل احساس می کند یک اینکه وارد جنگ کامل نشده است و محدودیت هایی برای میزان به کارگیری خشونت در چنین جنگ هایی ایجاد می شود. زمانی که اسراییل بگوید با یک دولت دیگر وارد جنگ شده ام نوع سلاح و جغرافیای جنگ و … همه تغییر می کند. این دو سطح و توجیهش متفاوت است. این که اسراییل این طور در جامعه بین المللی جا بیندازد که وارد جنگ بین دولتی شده است دست اسراییل را خیلی باز می کند. به این توجه کنیم که پس از این که ایران و اسراییل در حالتی قرار گرفتند که مثلا به اسراییل تعداد زیادی موشک خورد اگر دقت کنید هم جغرافیای جنگ اسراییل علیه لبنان گسترش پیدا کرد و هم نوع اسلحه و هم تعداد حملاتی که به لبنان و حزب الله کرد افزایش پیدا کرد. در واقع از این وضعیت سوء استفاده کرد. این طوری توجیه کرد که چون موشک خورده وارد جنگی شده و باید این جنگ را به نفع خود تمام کند.

تا قبلش موقعی که در بحث غزه بود بیشتر می شد به اسراییل انتقاد کرد. حتی در درون اسراییل هم انتقادات بیشتری بود که غزه را به صورت غیرمتناسب بمباران می کند. ولی بعدش می بینیم که تعداد این حملات و جغرافیای جنگ را گسترش داد و نوع سلاحی که به کار گرفت بیشتر شد و سطح ترور آدم هایی که در سلسله مراتب حزب الله بودند را بالا برد. از این وضعیت یک سوء استفاده کرد. از این به بعد گاهی توسط سیاستمداران اسراییلی گفته می شود که موجودیت اسراییل در خطر است. خیلی ها خوشحال می شوند که دیدید گفته بودیم که اسراییل روزی از بین می رود؟ او می گوید موجودیت من در خطر است در نتیجه اجازه بدهید هر کاری که می خواهم بکنم. دارد فاکتورهای استراتژیک خود را می چیند. این گفته از اسراییل پذیرفته می شود چون عمق استراتژیک اسراییل کم است. جمعیت و مساحتش کم است. وقتی دیگران را توجیه می کند که موجودیتم توسط ایران یا هر کسی در خطر است بیشتر پذیرش می شود. بخصوص این که یک سابقه تاریخی از بین بردن یهودی ها هم هست و این مسائل ایدئولوژیک را به آن می چسبانند. 

در نتیجه ممکن است اسراییل این موضوع را در هسته مرکزی استراتژیک خود بگذارد و بگوید یک خطر حیاتی و موجودیتی از طرف ایران من را تهدید می کند چه به صورت کوتاه مدت و چه بلند مدت. در بعد بلند مدتموضوع را به برنامه هسته ای ایران و برنامه موشکی ایران وصل کند. نتیجه اش در روی زمین این می شود که توجیه کنم اگر به تاسیسات هسته ای ایران حمله کردم برای این است که یک خطر موجودیتی دارم. من باید از این خطر جلوگیری کنم. بتوانم یک حمله پیش دستانه کنم و چون موجودیتم در خطر است بتوانم این حمله را از بین ببرم. استفاده بعدی را پشت سرش پیش بینی می کند. چون اسراییل تا آمریکا را وارد این منازعه با ایران نکند نمی تواند آن نتیجه ای که می خواهد را بگیرد. در نتیجه یک حمله به تاسیسات اتمی ایران می تواند ایران را به یک واکنش شدید وادار کند و این واکنش شدید ایران را تبدیل به نگرانی استراتژیک امریکا کند و آمریکا را مجبور کند که به منازعه کشیده شود.

*در جنگ همه علیه همه رفتار اسرائیل گم می شود 

یا حتی منطقه را به منازعه ای بکشد که اصلا نشود آن را کنترل کرد. به قول حقوقدانان لاتین جنگ همه علیه همه. یک اتفاق در این منطقه بیافتد که همه علیه همه بجنگند. بعد جنگ به تاسیسات نفتی کشیده شود. بدون توجه به این که این تاسیسات نفتی برای کجا قرار دارند و آرام آرام همه علیه همه بجنگند. جنایاتی که اسراییل کرده و همه تخریب هایی که بوجود آمده در یک همه علیه همه گم خواهد شد. در نتیجه من فکر می کنم که این استراتژی اسراییل است. با تحریکاتی که انجام می دهد و نوع تحریکاتی که سعی می کند ایران را بکشاند که پاسخ سختی دهد این می تواند جزو شواهدی باشد که به ما این را می گوید. 

مثلا ترور آقای هنیه در تهران با این وضعیت چه سود استراتژیکی برای اسراییل داشت جز این که می خواست ایران را تهدید کند. یا حمله به کنسولگری ایران در دمشق و به این شکل عمل کردن چه آورده استراتژیکی برای اسراییل داشت جز این که ایران را تحریک کند و بگوید به نحوی به این پاسخ دهید که خود را در یک وضعیت جنگی قرار دهم و به دنیا بگویم که موجودیتم در خطر است و دچار یک تهدید موجودیتی شده ام و حالا حقوق بین الملل به من اجازه می دهد که هر اقدامی انجام دهم تا از بین رفتن کل موجودیتم جلوگیری کنم و دستم را باز کنم تا این اقدام را بکنم.

به نظرم کمک به این جنگ استراتژی اسراییل است. البته امیدوارم این چیزهایی که می گوییم برایش دیر نباشد. شاید برایش دیر باشد. چون همیشه اقداماتمان را دیر انجام می دهیم. خیلی کوتاه بگویم که اصلا دیپلماسی را یک اقدام منفرد نمی دانم. این دیپلماسی نیست که شما الان بگویید که من کاری کنم تا مثلا این تهدید برطرف شود. این با یک اقدام انجام نمی شود. دیپلماسی یک پکیج چند وجهی است که باید همه وجوه را در نظر گرفت. مثلا همین امروز در وزارت خارجه می گفتند اروپا شروع کرد که با ما بد رفتاری کرد و به همین خاطر روابط ما با اروپا خوب نیست. نمی شود گفت ایران و اروپا. هزار خط بین ایران و اروپا است. در منطقه در مسئله هسته ای و روسیه و مسائل دیگر که باعث می شود اروپا یک واکنش نشان دهد. 

لذا اگر دیر نشده است دیپلماسی باید بداند که در داخل یک سیستم دارد زندگی می کند. هر کشور در داخل یک سیستم زندگی می کند و باید با آن سیستم زندگی کند. نمی شود چیزهایی را در نظر گرفت و گفت می خواهم این موضوع را حل کنم. چند وجهی است و باید همه وجوه این را در نظر گرفت و کاری کرد تا بتوان یک کشور یا موجودیتی در داخل این سیستم کار کند. لذا اگر بخواهد این وضعیت درست شود الان روندی که ایران شروع کرده با سفرهای دکتر عراقچی به منطقه و فعالیت هایی که ایشان می کند یک روند خوب شروع شده است و شیفتی از نظامی به دیپلماسی می کند. ایران باید این شیفت را از مسائل نظامی بیشتر به سمت دیپلماسی ببرد و آن را تقویت کند. ضمن این که هیچ کشوری نمی تواند بدون آمادگی دفاعی و تقویت بخش نظامی خود مذاکره کند. چون مذاکره بدون پشتیبان و نیرویی که پشت سر باشد و دیگران حساب ببرند نمی تواند به نتیجه برسد. این به آن معنی نیست که ایران باید نیروی نظامی و دفاعی خود را تضعیف کند یا نسبت به آن بی اهمیت باشد. ضمن این که ایران باید نیروی دفاعی و نظامی خود را تقویت می کند باید اجازه دهد که دیپلمات ها در این منطقه بیشتر کمک کنند.

عباس ملکی: 

تا این جا آقای آخوندی در مورد پیامدهای این تنش در خاورمیانه در داخل کشور صحبت کردند و آقای دکتر بهاروند درمورد بخش حقوق بین الملل. آقای کوروش احمدی هم متخصص روابط بین الملل و حقوق بین الملل هستند. می خواهم از آقای احمدی در بخش ژئوپلتیک سوال بپرسم. این که برخی می گویند امکان جنگی به معنای جنگ کلاسیکی که می شناسیم بین ایران و اسراییل به دلیل این که مرز مشترکی باهم ندارند نیست  و اگر هم تنش ها بیشتر شود باز هم میدان جنگ ممکن است سوریه یا لبنان و غیر از ایران باشد. این مقداری نگرانی های جریان نخبگی ایران در داخل و خارج از کشور را تقلیل نمی دهد؟

کوروش احمدی عضو سابق نمایندگی ایران در سازمان ملل دیپلمات بازنشسته: 

زیر دریایی های کلاس آلفا دلفین اسرائیل را نادیده نگیریم

نکته ای که مطرح کردید نکته خوبی است این که دو کشوری که باهم همسایه نیستند می توانند باهم بجنگند؟ اگر تاریخ را مرور کنیم می بینیم که شاید جز معدود استثناهایی این را نداریم که دو کشوری که همسایه نیستند باهم جنگیده باشند. شاید در جریان جنگ جهانی اول و دوم که طیفی از کشورها به اسم متفقین و طیفی از کشورها به عنوان محور باهم جنگیدند و برخی از این کشورها باهم همسایه نبودند. اگر اقیانوس آرام را مبنا قرار دهیم شاید به نحوی ژاپن و امریکا باهم همسایه بودند یا حداقل آمریکا و آلمان باهم همسایه نبودند. ولی حداقل بسیار نادر است که دو کشوری که باهم همسایه نیستند باهم بجنگند. ولی اصولا جنگ تا حد زیادی به مسائل قلمرویی بر می گردد. یعنی مشکلات قلمرویی و ادعاهای قلمرویی و تلاش در طول تاریخ برای تصرف و گرفتن قلمرو و ضمیمه کردن آن به قلمرو خودی و این که بین ایران و اسراییل مرز مشترکی وجود ندارد و فاصله ۱۲۰۰ کیلومتری بین این دو کشور وجود دارد جنگ زمینی را بین این ها غیر ممکن می کند و امکان جنگ دریایی در تئوری وجود دارد ولی بسیار بعید است. البته وجود زیر دریایی های کلاس آلفا دلفین را نباید از نظر دور بدانیم. اسراییل ۵ زیر دریایی دارد که گفته می شود به سلاح هسته ای مجهز هستند و حداقل همیشه سه تا از این زیر دریایی ها در دریای عرب و حواشی دریای عمان مشغول پرسه زدن هستند که هدف از این ها عمدتا برای داشتن توانایی ضربه دوم است. اگر اسراییل یک ضربه اساسی و نابودکننده دریافت کند بتواند با استفاده از این زیر دریایی ها به کشوری که هدف حمله اش قرار داده ضربه دوم را بزند و به این ترتیب و باتوجه به این که همه مطلع از این قضیه هستند نوعی بازدارندگی ایجاد کند. یعنی بازدارندگی کلاسیک هسته ای بعد از جنگ جهانی دوم که شکل گرفت و امریکا و شوروی به این توانایی ضربه دوم توجه داشتند و مهم ترین عنصر در بازدارندگی هسته ای است.

در حال حاضر از ناحیه ما فقط جنگ موشکی امکان پذیر است. در جریان عملیات وعده صادق ۱ از پهپاد هم استفاده کردیم ولی شاید در عمل باتوجه به بعد مسافت و این که ۵-۶ ساعت طول می کشید تا پهپادها به محل برسند کارایی چندانی نداشت. در وعده صادق ۲ گویا اصلا از پهپاد استفاده نشد. از ناحیه ما ظاهرا فقط می توانیم با موشک به اسراییل حمله کنیم و این یکی از نقاط ضعف قدرت تهاجمی ایران می تواند باشد. یعنی تک سلاح ما موشک است که مقداری بستگی به دفاع موشکی طرف مقابل دارد. در وعده صادق ۲ نتیجه خیلی بهتر بود و خیلی از اهدافی که مد نظر بود مورد اصابت قرار گرفت.

*خاورمیانه هم می تواند به سمت صلح و رفع تنش برود

اجازه دهید مقداری به نکته جالبی که اول مطرح کردید که آیا جنگ قابل اجتناب است یا نه؟ بپردازم. قطعا جنگ قابل اجتناب است. تجربه بشری و تاریخ بشر نشان داده است که جنگ قابل اجتناب است. حداقل از بعد از جنگ جهانی دوم می بینیم و شاهدیم که جنگ قابل اجتناب بوده است. در شرایطی که حدود ۲۰۰-۳۰۰ سال اروپا تقریبا به طور دائمی درگیر جنگ بود و گاهی هر ساله جنگی در اروپا در جریان بود. گاهی با وقفه های ده بیست ساله جنگ ها از سر گرفته می شد. حداقل در نیمه اول قرن بیستم دو جنگ جهانی عمده با ده ها میلیون تلفات داشتیم. ولی بعد از جنگ جهانی دوم اروپا به عنوان اولین منطقه توانست جنگ را به تاریخ و موزه بسپارد. یعنی با تدابیری که اندیشیدند توانستند صلحی دائمی را تا به حال ایجاد کنند. ۲۷ کشور اروپایی عضو اتحادیه و ۷ کشور که در اروپا هستند و عضو آن نیستند بعد از جنگ جهانی دوم بعد از قضیه صربستان و مشکل یوگسلاوی که بعد از فروپاشی بلوک شرق پیش آمد -ممکن است یکی دو استثنای دیگر هم باشد- عمدتا در صلح زندگی می کردند. این به اروپا اختصاص ندارد. در امریکای لاتین شاهد صلح هستیم. بعد از جنگ فالکلند مرز بین آمریکا و کانادا طولانی ترین مرز غیر نظامی جهان و تاریخ است. در سراسر این مرز طولانی هیچ پایگاه نظامی وجود ندارد. یک سری پست های انتظامی پلیس برای قاچاق است. در دو سوی مرز کانادا و امریکا یا مکزیک و امریکا هم پایگاه نظامی نداریم. در افریقا تقریبا به این سمت می رویم که جنگ یک پدیده نادر می شود. مسائل داخلی در داخل کشورهای افریقایی و تعارضات قبیله ای وجود دارد. ولی جنگ بین کشورهای آفریقایی بسیار نادر و کم شده است. شاخ آفریقا و البته آفریقای شمالی را مستثنی کنیم. 

یا در آسیای جنوب شرقی و شرقی هم همین طور. پدیده کره شمالی را داریم که یک بسیج نظامی بین دو کره و ژاپن وجود دارد. ما شاهد طی طریق به سمت عاری از جنگ شدن جامعه بشری هستیم. متاسفانه خاورمیانه یک استثنا در این موضوع است و همچنان بسیج نظامی در اولویت کشورها است و همچنان خطر جنگ همیشه همه را تهدید می کند. گروه های تروریستی مانند القاعده و داعش و این ها مفصل در این چند دهه داشته ایم ولی باتوجه به تجریه بقیه نقاط جهان می توانیم به جرئت بگوییم خاورمیانه هم می تواند به سمت صلح و رفع تنش برود. ولی این که چطور می توانیم صلح را تقویت کنیم تجربیات سایر مناطق مخصوصا اروپا هست. همینطور تجربه هایی که همه کمابیش داریم. نقطه مقابل جنگ دیپلماسی است که ابزار لازم برای اجتناب از جنگ و ابزار لازم برای تدارک صلح است. این دیپلماسی و سیاست خارجی مناسب هر کشور و متناسب با منافع امنیت ملی هر کشور و بعد استفاده از هنر و علم دیپلماسی…برخی می گویند برای پیش برد سیاست خارجی معطوف به صلح و تامین منافع ملی. دیپلماسی یک پدیده است که به اشکال مختلف قابل استفاده است و مورد استفاده قرار گرفته است. 

دیپلماسی به تبادل پیام تقلیل داده شده به سفرهای دفعتی و شاتل دیپلماسی های دفعتی. ولی این دیپلماسی کارامد نیست. دیپلماسی برای پیش برد سیاست خارجی متناسب معطوف به صلح باید دنبال کار دراز مدت باشد. ائتلاف سازی و اعتماد سازی در مرکز دیپلماسی قرار دارد. برای پیش برد سیاست خارجی هر کشور نیاز به ائتلاف سازی دارد. یعنی جمعی از کشورها را بتوان با خود همراه و همسو کند و به شکل یک بلوک بتوانند باهم کار کنند و همدیگر را تقویت کنند. توان همدیگر را افزایش دهند. یک جور سینرژی {هم افزایی} بین توان های همدیگر ایجاد کنند. 

مشابه این را بسیار می بینیم. شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب و اتحادیه اروپا و ائتلاف هایی که آمریکا توانسته در کشورهای مختلف ایجاد کند همه وجه ائتلاف سازی دیپلماسی را نشان داده است. اعتماد سازی به این معنا که نشان دهد قصد دیگری ندارم جز این که در کشور همسایه یا غیر همسایه در صلح زندگی کنم. با این شرط که به منافع همدیگر احترام بگذاریم. فکر می کنم شاید این مهم ترین نقطه ضعفی است که ما در ایران طی چند دهه گذشته داشته ایم. 

ما برای دیپلماسی اصالت زیادی قائل نبوده ایم. دیپلماسی را به عنوان دیپلماسی و هدفی در خود و برای خود و برای پیش برد منافع ملی خیلی اهمیت نداده ایم و برای آن اصالت قائل نبوده ایم و تنها در مواقعی که به دلایلی فشارهایی بر ما وارد شده است متوجه دیپلماسی شده ایم. در صورتی دیپلماسی جواب می دهد که برایش تدارک دیده شده باشد و زمینه های لازم برایش فراهم شده باشد. 

خیلی خلاصه عرض می کنم اگر سیاست خارجی در خدمت منافع ملی کشور نباشد فی نفسه ایجاد سوء ظن می کند. دیپلماسی در خدمت منافع ملی برای همه قابل درک است. همه می فهمند. اگر یک سیاست خارجی در کشوری الزاما و اختصاصا در خدمت منافع ملی نباشد خودش ایجاد ابهام می کند. 

مسئله منطقه قوی که اشاره کردند و همینطور مسئله دیپلماسی نرم و روابط عمومی به شکل نرم و توام با جامعه مدنی و نه با ارگان ها و دوایر دولتی که دنبال تبلیغ چیزی باشند همینطور مسئله دفاع سیاسی و حقوقی. این هم یک محور دیگر است. در زمینه دفاع سیاسی و حقوقی از منافع خود خیلی موفق عمل نکرده اید.

۳۱۰۳۱۰