این مردان حافظان حقیقی عشق و اخلاق هستند

به گزارش اتاق زندگانی در ابتدای برنامه محمدعلی مرآتی ـ مدیرعامل انجمن موسیقی ایران ـ در سخنانی گفت: در شب مهمی برای یادمان یکی از ستاره های موسیقی ایران و یکی از افق های درخشان و جاودان موسیقی نواحی ایران گرد هم آمده ایم؛ باید عرض کنم این برنامه به همت و همراهی خانه موسیقی و مدیرعامل ارجمند آن حمیدرضا نوربخش و نیز جناب عسگرپور مدیرعامل محترم خانه هنرمندان برگزار شده است.

وی سپس در ادامه گفت: حدود ۳۸ سال به عنوان محقق کوچک در زمینه موسیقی شناسی اقوام مشغول به فعالیتم و دوست دارم نکته ای از موسیقی بخشی ها را با شما عزیزان مطرح کنم. موضوعی در بافت موسیقی ایران داریم شامل موسیقی های مختلفی شده که یکی از موسیقی های برجسته موسیقی دستگاهی است که به یک ثبات و استخوان بندی محکمی رسیده که دیگر در آن اثری از خاصیت های قومی مشهود نیست. به عنوان مثال بنده که یک کُردزبان هستم بیات کرد را دیگر کُردی نمی شنوم و این موضوع ممکن است برای ما روشن شود که فاصله ای بین موسیقی اقوام و موسیقی دستگاهی وجود دارد. بنده می خواهم سعی کنم از آن پرده بردارم. موسیقی دستگاهی استانداردی از منظر روایت در آموزش و اجرا دارد ولی با تنوع موجود در موسیقی اقوام رابطه و لایه ای مابین این دو وجود دارد.

وی افزود: در طول ۸ سال اخیر نام این پدیده را موسیقی «فراقومیتی» گذاشته ام و نقطه طلوع آن را در بخشی ها می بینم که قدمت آن به قرن ها می رسد. جالب است که در شمال خراسان چندین قوم کنار هم زندگی می کنند و بدون اینکه شخصی به آن ها سفارشی داده باشد در کنار هم یک موسیقی مشترکِ هوشمندانه ای شکل داده اند.این موسیقی در واقع آن لایه وسط بوده که من آن را موسیقی فراقومیتی می نامم و این موضوع حس بسیار عجیبی دارد؛ اینکه قوم های کرد ترک تات و… حدودا ۱۹ قوم به چه صورت تصمیم گرفته اند بدون اینکه هویت های کردی ترکی تاتی و… خدشه دار شود با هم یک موسیقی مشترک بوجود آورند. بخشی بزرگ از قوم کُرد در شمال خراسان به بنده گفتند با افتخار ۲۵۰۰ بیت اشعار ترکی را حفظ کرده ام. با خودم گفتم چه ماجرایی در موسیقی است اما این مسئله ویژگی ای است که به هزاره های ایران برمی گردد.

مرآتی ادامه داد: موسیقی شمال خراسان و بخشی ها موسیقی فراقومیتی است و جالب است که کردها از کروغلی ترکی استفاده می کنند و ترک ها نیز از جعفرقلیِ کرد و این لایه ها در موسیقی ترکمن وجود دارد و موضوع بسیار حیرت انگیزی است. همچنین در این منطقه نیز استادان کنار هم زبان هایشان را زندگی می کنند و حتی زبان های یکدیگر را حفظ می کردند که بتوانند موسیقی مشترک را حفظ کنند. موضوعی که در مورد بخشی ها باید گفت بخشندگی آن هاست؛ بدون اینکه قومی نگران باشد که زبانش تغییر کند از زبان قوم دیگری بخواند. این تنوع زمانی که به وحدت می رسد را «پیشاکلاسیک» هم نامگذاری کرده ام و ایران در طول هزارها سال بدین صورت شکل گرفته است و مدیون آن ها هستیم.

مدیرعامل انجمن موسیقی ایران خاطرنشان کرد: امشب شب مهمی است به جهت اینکه وحدت ایران را در این نوع موسیقی و این هنرمند برجسته مشاهده می کنیم. متأسفانه این موسیقی ها زیاد در سطح رسمی پخش نمی شود و فکر می کنم می تواند مخاطب زیادی داشته باشد.

در ادامه مراسم مرتضی گودرزی ـ پژوهشگر خواننده و نوازنده دوتار ـ دقایقی به اجرای موسیقی از کارگان شمال خراسان پرداخت و سپس مستند «بخشی» اثر علی عابدی برای حاضرین پخش شد.

حمیدرضا اردلان ـ آهنگساز مدرس و پژوهشگر موسیقی نواحی ـ دیگر سخنران این مراسم در این آیین با اشاره به مستند «بخشی» گفت: خیلی فیلم نرم و خالصی بود. آقای عابدی محتوای فیلم را دوست دارد و غیرتی هم داشته و زیاد هم در حال و هوای فیلم و بخشی دخالتی نکرده است. تبریک می گویم فیلم خیلی خوبی بود.

او ادامه داد: صحبت درباره بخشی ها عاشیق ها و ماموستاها این صاحبان لحن مقداری پیچیده است. شاید مباحث موسیقی شناسی و اتنوموزیکولوژی جنبه هایی از امور پنهان آن را آشکار کند اما هرگز به کنه موضوع بعید می دانم پی ببرد. بخشی مقام معظمی بوده و هست؛  در میان زبان های باستانی مثلاً پدیده خویسان های آفریقا این ها نمی توانند واژگان را در یک جمله پشت سر هم بگویند مثلاً سه دقیقه صحبت بکنند. اینها یکی دو واژه می گویند بعد صداهای اضافه از لابه لای آن ایجاد می شود. صداهای اضافه مانند «نَچ» گفتن یا صدای در دهان و زبان که به کام دهان می خورد و بازمی گردد یک لحظه صدا می دهد. دلیلش این است که وقتی می گوییم «عشق» اگر نسبت حقیقی با این واژه داشته باشیم دیگر مضمحل می شویم و حل می شویم و قادر نخواهیم بود بقیه جمله را بگوییم یا وقتی که واژه «مرگ» را می گوییم آنقدر مرگ حیرت انگیز و قابل اندیشه است نمی توان واژگان بعد را بلافاصله گفت.

این پژوهشگر اضافه کرد:  آن کلیدهای خویسانِ آفریقا در موسیقی ردیف دستگاهی ما می شود «تحریر»؛ «آسمان بار امانت نتوانست کشید/قرعه کار به نام من دیوانه زدند». دو تحریر دارد که شما ممکن است به «چَه چَه» بشناسید که انواع دارد مثلاً چه چه بلبل چرا این شعر را صاف نمی خوانند آیا برای لذت بردن است؟ ریشه آن در این نیست که از تحریر و چه چه لذت ببریم ریشه آن این است که وقتی به واژه ای می رسیم و آن واژه معنی عمیقی دارد تحریر یک سکته بین آن واژه و ادامه آن ایجاد می کند که خواننده و نوازنده بتواند آن را معنی و حتی برای مدت کوتاهی مداوم کند.

او تأکید کرد: گرایش بخشی قلی پور در آوازهایی که متر معینی دارند به متر آزاد است یعنی در واقع میزان گریز است. موضوعی است که ممکن است در مدرسه های جدید بگویند که چرا میزان ها رعایت نمی شود اما این گونه نیست اصالتی در وجودش است که به آن تکیه می کند. مثلاً کوک بین آواز و ساز. بخشی هایی داشتیم که ژُست بودند و به گوش آکادمیسین ها میزان تر است اما خود آن یک تربیت عقلی است و خودم این را زیاد نمی پسندم.
 
وی اضافه کرد: اقوام و طایفه های زیادی در منطقه شمال خراسان زندگی می کنند امتزاجی از فرهنگ شنیداری ترک ها کردها ترکمن ها و اقوام دیگر که این ویژگی درک موسیقی شمال خراسان را آسان نمی کند پس در یک بافت کلی می توانیم به این موسیقی نگاه کنیم. ممکن است در آثار بخشی قلی پور تحریر ترکمنی بشنوید. آقای گل افروز هم این کار را می کرد. برخی این کار را نمی کنند منتهی این امتزاج فرهنگی و تعامل با این فرهنگ ها قدرت را به این هنرمندان داده که آن رقیب را بردارد و احساس دوگانگی به ما دست ندهد.

اردلان در انتهای صحبت های خود بیان کرد: بخشی ها هنرمندان مهمی هستند آنها عشق و اخلاق را در جامعه پاسداری می کنند باید همواره از آنها حمایت کرد همان تعدادی هم که در کشور باقی مانده اند سزاوار نیست در رنج و فقر به سر ببرند.
 
پس از سخنرانی حمیدرضا اردلان نوبت به اجرای دوتار فرهاد قلی پور فرزند استاد فقید رسید به به عنوان حسن ختام برنامه به اجرای بخشی از کارگان موسیقی شمال خراسان پرداخت. در خاتمه نیز لوح تقدیری از سوی انجمن موسیقی ایران به فرزند استاد به یادگار اهدا شد.
 
حمیدرضا نوربخش حمیدرضا عاطفی ذکریا یوسفی مهدی شفیعی شهرام کرمی سامان صمیمی و جمعی از هنرمندان موسیقی نواحی و علاقمندان به موسیقی فولکلور و همچنین مستند در این برنامه حاضر بودند.

پایان خبر اتاق زندگانی