اگر کوسه ها را وارونه کنید بی هوش می شوند!

حقایق علمی ۱۰۵؛

به گزارش خبرگزاری اتاق زندگانی کوسه ها به عنوان شکارچیان قدرتمند اقیانوس شناخته می شوند که ترسی در دل بسیاری از موجودات دریایی و حتی انسان ها ایجاد می کنند. با این حال یکی از ویژگی های کمتر شناخته شده این موجودات توانایی آنها برای ورود به حالتی به نام ناتوانی تونیک (Tonic Immobility) است. این حالت نوعی فلج موقت و بی حرکتی است که در صورت وارونه شدن کوسه رخ می دهد و به دانشمندان اجازه می دهد تا به راحتی رفتار ها و ویژگی های بیولوژیکی آنها را مطالعه کنند.

ناتوانی تونیک یک وضعیت خاص در کوسه ها و برخی دیگر از حیوانات است که با بی حرکتی کامل و موقتی همراه است. این وضعیت در کوسه ها هنگامی رخ می دهد که آنها به پشت (وارونه) قرار می گیرند. در این حالت سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System) آنها تحریک می شود و واکنشی غیرارادی به این تحریک نشان می دهد که منجر به فلج موقت می شود. کوسه در این حالت کاملاً بی حرکت به نظر می رسد انگار که بیهوش شده باشد.

مکانیسم دقیق ناتوانی تونیک هنوز به طور کامل شناخته نشده است اما مطالعات نشان داده اند که وارونه شدن کوسه باعث تغییرات خاصی در سیستم عصبی و حسی آن می شود. این تغییرات در درجه اول شامل کاهش فعالیت الکتریکی در سیستم عصبی جاندار است. سیستم عصبی مرکزی کوسه ها به تحریک مکانیکی ناشی از وارونه شدن پاسخ می دهد و این پاسخ منجر به کاهش قابل توجه فعالیت حرکتی می شود. مسئله دیگر تغییر در جریان خون است. هنگامی که کوسه وارونه می شود جریان خون به مغز تغییر می کند و ممکن است باعث کاهش فعالیت های حرکتی شود. همچنین اندام خط جانبی (Lateral Line Organs) تحریک می شود. این اندام ها که مسئول تشخیص ارتعاشات و حرکات در آب هستند در وضعیت وارونه به شکل خاصی تحریک می شوند و ممکن است در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند.

مدت زمانی که یک کوسه در وضعیت ناتوانی تونیک باقی می ماند بسته به گونه ی کوسه و شرایط محیطی متفاوت است. معمولاً این وضعیت چند دقیقه طول می کشد و به محض بازگشت کوسه به حالت طبیعی عملکرد حرکتی آن نیز به حالت عادی بازمی گردد.

ناتوانی تونیک به دانشمندان کمک می کند تا بدون نیاز به روش های تهاجمی یا بیهوشی ویژگی های زیستی کوسه ها را بررسی کنند. در این حالت محققان می توانند اندازه گیری های لازم مانند طول وزن و وضعیت سلامت کوسه را انجام دهند. بررسی واکنش کوسه ها در این وضعیت به دانشمندان اطلاعاتی درباره دستگاه عصبی و سازگاری های آنها می دهد. در حالت ناتوانی تونیک گرفتن نمونه بافت یا خون از کوسه ها بدون آسیب رساندن به آنها امکان پذیر است. 

علاوه بر کاربرد های علمی این ویژگی در طبیعت نیز اهمیت دارد. شکارچیان کوسه مانند اورکا ها (نهنگ های قاتل) از این حالت بهره می برند. آنها کوسه ها را وارونه می کنند تا با استفاده از ناتوانی تونیک آنها را بی حرکت کرده و به راحتی شکار کنند. این رفتار در اورکا ها نشان دهنده درک پیشرفته و سازگاری تکاملی آنها برای شکار است.