اصول و ضوابط رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری 1403

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری علم و فناوری اتاق زندگانی به نقل از مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «اصول و ضوابط اخلاقی در رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری 1403» در پی سانحه تلخ سقوط بالگرد در تاریخ 30 اردیبهشت ماه سال 1403؛ آیت الله سیدابراهیم رییسی؛ رییس جمهور ایران اسلامی و هییت همراه به شهادت رسیدند. مطابق اصل (131) قانون اساسی در صورت فوت؛ عزل؛ استعفا؛ غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رییس جمهور باید شورایی متشکل از رییس مجلس و رییس قوه قضاییه و معاون اول رییس جمهور ترتیبی اتخاذ کنند که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رییس جمهور جدید انتخاب شود.

این گزارش مطرح می کند که بیانات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی) در مراسم سی وپنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (رحمه الله) و تاکید معظم له بر اینکه در رقابت های پیش روی انتخاباتی بین نامزدها؛ اخلاق حاکم باشد تا با مشارکت گسترده مردم؛ حماسه انتخابات مکمل حماسه بدرقه شهیدان شود؛ ضرورت توجه و پرداختن به بحث نسبت اخلاق؛ سیاست و اخلاق انتخاباتی را در این مقطع زمانی واجد اهمیت مضاعف کرده است.

در این گزارش آمده است که موضوع نسبت اخلاق با سیاست یکی از موضوعات اساسی فلسفه سیاسی است که در همه دوره های تاریخی مورد توجه بوده است و اندیشمندان و فلاسفه بسیاری تلاش کرده اند تا به تبیین سازگاری یا ناسازگاری این دو مقوله با هم بپردازند. نکته حایز اهمیت آن است که اعتقاد به چگونگی رابطه اخلاق و سیاست تعیین کننده نوع کنش و سیاست ورزی مسیولان و مردم در یک جامعه است.

این گزارش ادامه می دهد که در باب رابطه اخلاق و سیاست؛ چهار آموزه عمده وجود دارد که عبارتند از جدایی اخلاق از سیاست؛ تبعیت اخلاق از سیاست؛ نظریه دو سطحی اخلاق و سیاست و نظریهگانگی اخلاق و سیاست.

این گزارش در خصوص نظریه جدایی اخلاق از سیاست توضیح می دهد که مدعای اصلی این آموزه آن است که باید میان قواعد اخلاق و الزامات سیاست تفاوت قایل شد و براساس واقعیت و با در نظر گرفتن منافع و مصالح دست به اقدام سیاسی زد. براساس این رویکرد توجه به اخلاق در سیاست به شکست در عرصه سیاست منجر می شود. مهم ترین شارح این رویکرد؛ نیکولا ماکیاولی بود که اگرچه اخلاق را لازمه زندگى افراد مىدانست؛ اما پایبندى به آن را براى دولتمردان خطرناک می دانست.

در این گزارش در توضیح نظریه تبعیت اخلاق از سیاست آمده است که براساس این نظریه؛ اخلاق تابع بی قیدوشرط سیاست و عمل انقلابی است و ارزش خود را از آن می گیرد. حال آنکه خود عمل انقلابی و سیاست به توجیه اخلاقی نیاز ندارد و عین اخلاق و فضیلت دانسته می شود. این رویکرد؛ نه تن ها اصالتی برای اخلاق قایل نمی شود؛ بلکه بر این انگاره اصرار دارد که اخلاق از منافع مبارزه طبقاتی به دست می آید. آنتونیو گرامشی؛ لنین و لیون تروتسکی نظریاتی دارند که بسیار نزدیک به اخلاق اقتدارمنشانه و نظریه تبعیت اخلاق از سیاست است.

در این گزارش درخصوص نظریه دو سطحی اخلاق و سیاست بیان می شود که براساس این نظریه آموزه ها و اصول اخلاقی باید در دو سطح بررسی شوند: در سطح فردی؛ رفتار ها و اقدامات بر پایه معیار های مطلق اخلاقی سنجیده می شوند؛ اما در سطح جمعی اقدامات براساس مصالح و منافع ملی است؛ لذا آنچه در سطح فردی؛ اخلاقی است نمی تواند در سطح اجتماعی؛ اخلاقی در نظر گرفته شود. ذیل همین نگرش است که ماکس وبر دوگانه اخلاق مسیولیت و اخلاق اعتقاد و مرد سیاستمدار و مرد اخلاق را مطرح می سازد.

این گزارش ادامه می دهد که به طورکلی سه نظریه فوق را می توان این گونه خلاصه کرد؛ نظام سازی برای رابطه اخلاق و سیاست؛ خارج از حوزه دین و مفهوم خدا و بر پایه انسان محوری؛ نسبی گرایی و مادی گرایی صورت می گیرد.

این گزارش به تبیین نظریهگانگی اخلاق و سیاست پرداخته و توضیح می دهد که براساس این نظریه؛ نمی توان مرز قاطعی میان سیاست و اخلاق قایل شد و هریک را به حوزه خاص منحصر و محصور ساخت. فرد در حیطه زندگی شخصی؛ همان فرد در عرصه زندگی اجتماعی است. در نظریهگانگی و وحدت هم روش سیاسی و هم غایت سیاست باید اخلاقی باشد.

این گزارش بیان می کند که نظام جمهوری اسلامی ایران براساس اعتقاد بهگانگی و وحدت اخلاق و سیاست شکل گرفته و سیاست اسلامی به دو بُعد مادی و معنوی انسان توجه دارد و حاکم اسلامی در راستای شکوفایی هر دو بُعد از حیات انسانی باید تلاش کند. از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) تمام اسلام؛ سیاسی است. یعنی احکام؛ اخلاق و عقاید که سه بخش تشکیل دهنده دین هستند؛ سیاسی اند و تقویت اخلاق؛ تقویت سیاست و تقویت سیاست؛ تقویت اخلاق را به عهده دارد؛ بنابراین اخلاق و سیاست از منظر امام؛ رابطه ای هم افزا دارند. از این منظر رعایت اخلاق در انتخابات از آشکارترین جلوه های سیاست اخلاقی و سیاست اخلاقی میدان عملی شدن بسیاری از ارزش ها و فضایل اخلاق اجتماعی است

این گزارش ادامه می دهد که حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی) به عنوان بالاترین مقام معنوی- سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران در انتخابات مختلف نسبت به تبیین اصول و چارچوب رقابت اخلاقی و شایسته؛ ویژگی های نامزد های اصلح؛ وظایف مردم و نامزد ها و … اهتمام ویژه داشته اند. بررسی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی موید آن است که معظم له همیشه توصیه هایی به نامزد ها مبنی بر سلامت تبلیغات؛ صداقت؛ وحدت و انسجام ملی؛ عدم استفاده از بیت المال و هزینه های زیاد؛ امیدآفرینی و امکان پذیری برنامه ها داشته اند.

این گزارش مطرح می کند که بی توجهی نامزد های انتخاباتی به اصول و ضوابط اخلاقی در رقابت ها می تواند موجبات ناامیدی مردم از مسیولین؛ احتمال ایجاد تنش های اجتماعی؛ کاهش سرمایه اجتماعی نظام سیاسی و تهییج دشمنان به بهره گیری از اختلافات در راستای فشار به کشور را پدید آورد و فرایند انتخابات را از یک عامل نشاط آفرین اجتماعی بهک عامل تهدیدزا تبدیل کند.

این گزارش در ادامه پیشنهاد می دهد که با توجه به اینکه در نظام جمهوری اسلامی ایران بر یگانگی سیاست و اخلاق تاکید می شود؛ ضرورت دارد از روش ها و رویکرد های غیراخلاقی برای پیروزی در انتخابات احتراز شود. به ویژه آنکه استفاده نامزد ها از شیوه های تخریبی می تواند موجب رویگردانی مردم از حضور در انتخابات شود.

در این گزارش آمده است که رقابت سالم و انتخاب آگاهانه شهروندان در گرو بیان و اعلام صادقانه برنامه های انتخاباتی ازسوی کاندیدا ها و احزاب سیاسی است. ضرورت دارد نامزد های انتخابات با آگاهی از مقدورات و محذورات و سنجش صحیح توانایی ها مبادرت به اعلام برنامه های خود کنند و به وعده های داده شده؛ پایبند و متعهد باشد. البتهکی از مهم ترین ضمانت اجرای وعده های نامزد ها افکار عمومی است؛ چراکه بالا رفتن آگاهی سیاسی شهروندان و حضور فعال آنان در عرصه انتخابات فضای تبلیغاتی را به جای رواج وعده های نامعقول به میدان ارزیابی برنامه ها بدل می کند.

این گزارش پیشنهاد می دهد که تاکید بر رای دهی برمبنای تفاوت های فرهنگی منجر به از بین رفتن رای دهی آگاهانه؛ امیدواری کاذب؛ تضعیف هویت ملی و تسهیل مداخله بیگانگان خواهد شد؛ بنابراین نامزد های انتخابات باید تلاش کنند در رقابت ها و تبلیغات انتخاباتی وحدت ملی خدشه دار نشود؛ از تضعیف آداب و رسوم؛ اسطوره ها و زبان رسمی اجتناب کنند و از توهین و بی احترامی به ارزش های فرهنگی اقوام مختلف خودداری کنند.

این گزارش ادامه می دهد که هزینه های سرسام آور تبلیغاتی و اتکای بیش ازحد به عامل پول در انتخابات قطعاً در تعارض با فلسفه تاسیس نظام جمهوری اسلامی ایران (که بر پایه ارتباط وثیق اخلاق؛ سیاست؛ دوری از اسراف و تبذیر بنا نهاده شده است) است؛ به ویژه آنکه انتخابات ریاست جمهوری در سطح ملی انجام می شود و نامزد ها از طریق رسانه ها به صورت برابر می توانند با تمامی مردم ارتباط برقرار کنند. همچنین بزرگ نمایی مشکلات و القای بن بست؛ ناامیدی و یاس توسط احزاب و نامزد ها در فرایند انتخابات می تواند روحیه خودباوری ملی و تحول را در جامعه از بین ببرد؛ بنابراین ضرورت دارد احزاب و نامزد ها با امیدآفرینی؛ زمینه را برای مشارکت مردم در عرصه های اقتصادی؛ اجتماعی و سیاسی و تمایل آنها به اثربخشی؛ پیشرفت و تحول را افزایش دهند.