پیامدهای جنگ حماس و اسراییل بر غرب آسیا/ رادیکالیسم دامن غرب را خواهد گرفت؟

رسول سلیمی: جنگ جاری حماس و اسراییل که در 7 اکتبر 2023 آغاز شد؛ ژیوپلیتیک منطقه غرب اسیا را تحت تاثیر قرار داده است. وضعیت شکننده موجود در منطقه غرب اسیا پس از امضای پیمان ابراهیم به وجود امد و به نظر می رسد که توافق عربستان سعودی و ایران با جنگ حماس و اسراییل تضعیف شده است. تمرکز جامعه جهانی از “توازن قدرت” در حال ظهور در منطقه پس از روند عادی سازی به قطبی شدن ژیوپلیتیکی بیشتر که تهدیدی برای امنیت منطقه؛ ثبات سیاسی و پیشرفت اقتصادی است؛ تغییر کرده است. این شکاف بین کسانی است که از حماس حمایت می کنند و در تقابل با کسانی است که از حق اسراییل برای دفاع از خود در برابر حملات حماس حمایت می کنند.

شکل گیری این منازعه بین گروه اول شامل محور مقاومت که شامل ایران؛ عراق؛ سوریه؛ جنوب لبنان و یمن است؛ درحالی که گروه دوم شامل کشورهای غربی از جمله ایالات متحده است و در تقابل با گروه نخست قرار دارند. در این زمینه؛ محور طرف دار حماس به رهبری ایران از نیروهای نیابتی خود در سوریه و عراق برای مقابله با منافع نظامی و استراتژیک امریکا که حمایت های مادی و نظامی از اسراییل دارد استفاده می کند که این موضوع منجر به حملات امریکا به نیروهای محور مقاومت شده است. علاوه بر این؛ برخی از کشورهای منطقه مانند مصر و اردن بی طرف باقی مانده اند و مایل به حل مسالمت آمیز درگیری هستند. اما پیامدهای جنگ حماس و اسراییل در منطقه غرب آسیا چه بوده و چه پیش بینی از آینده منازعات وجود دارد؟

سیاست کلی حمایت ایران از حماس علیه اسراییل

امریکا به حمایت ازآنچه جنایت اسراییل در غزه می نامد متهم است. در مقابل گروه های مورد حمایت محور مقاومت در سوریه و عراق در مقابله با ایالات متحده فعال هستند. از زمان آغاز جنگ غزه؛ گروه های محور مقاومت مانند کتایب حزب الله و نجبا که گروه های شبه نظامی در عراق هستند؛ حملاتی را با هواپیماهای بدون سرنشین علیه تاسیسات نظامی ایالات متحده در پایگاه هوایی اسد و پادگان التنف (سوریه)؛ پایگاه هوایی ایالات متحده در اربیل و پایگاه هوایی الحریر (عراق) انجام دادند. متقابلاً نیز نیروهای نظامی امریکا چندین حمله هوایی برای مقابله با این گروه های شبه نظامی در منطقه انجام دادند. برای نمونه در 27 دسامبر 2023؛ نیروهای نظامی امریکا چندین حمله هوایی به کتایب حزب الله و مستشاران ایرانی مستقر در عراق و سوریه انجام دادند. این حملات با همکاری اطلاعاتی اسراییل انجام شد و منجر به حمله دیگری در 4 ژانویه 2024 شد؛ زمانی که نیروهای امریکایی مشتاق طالب السعیدی (معروف به ابو تقوی)؛ رهبر ارشد حرکت النجبا را که مسیول هماهنگی حملات علیه نیروهای امریکایی بود را هدف حمله پهپادی قرار دادند.

پیامدهای حمایت از جنگ غزه برای محور مقاومت

دامنه منازعه بین محور مقاومت و جبهه غرب به سوریه و عراق منحصر نشد و حملات گروه های تروریستی وارد ایران شد. سیاستمداران غربی مدعی اند حمایت ایران از حماس باهدف پیشبرد منافع ملی در حال انجام است. اما در مقابل ایران از تبعات حمایت از حماس در امان نبوده است. انفجارهای تروریستی در کرمان که ابراهیم رییسی دولت اسراییل را مسیول این انفجارها دانست؛ نمونه از گسترش دایره جنگ فلسطین بود که هزینه آن را ایران هم متحمل شد. اگرچه بعدها یک از شاخه های افغانستانی داعش مسیولیت این انفجارها را بر عهده گرفت. اما انفجارها در ایران تنش ژیوپلیتیکی در منطقه غرب آسیا را بیشتر کرد. چه آنکه لبنان نیز در آستانه جنگ با اسراییل قرار دارد. جنوب لبنان تحت کنترل حزب الله است. از زمان آغاز جنگ اسراییل و حماس؛ ترس از گسترش درگیری در مرز شمالی اسراییل با لبنان وجود داشته است. اسراییل و حزب الله از زمان آغاز جنگ حماس و اسراییل از قوانین ضمنی درگیری پیروی کردند؛ اما کشته شدن هدفمند صالح العاروری؛ معاون حماس در یکی از پایگاه حزب الله در بیروت؛ خطر جنگ بین دو کشور را افزایش داد. حمله به العاروری محدودیت های ضمنی بین دو دشمن قسم خورده را از هم پاشید و بیش از هر زمانی تنش ها در جنوب لبنان را شدت داد.

حمایت تمام عیار غرب از اسراییل

اسراییل برای دفاع از خود به طور مداوم از حمایت نظامی و مادی کشورهای غربی از جمله ایالات متحده برخوردار است. ایالات متحده انتقال سلاح به اسراییل را در پاسخ به حمله حماس که منجر به کشته شدن بیش از 1200 اسراییلی شد؛ تسریع کرد. دولت جو بایدن اعلام کرد که به دنبال یک بسته حمایتی بی سابقه برای دفاع از اسراییل به مبلغ 14.3 میلیارد دلار است. ایالات متحده همچنین گروه تهاجمی ناو هواپیمابر یو اس اس جرالد ار فورد را به مدیترانه شرقی فرستاده بود تا قدرت نظامی خود را نشان دهد و از هرگونه حمله حزب الله از شمال به اسراییل جلوگیری کند. بازدارندگی که موثر واقع شد و بعد از حمله حماس به اسراییل؛ دامنه جنگ به لبنان کشیده نشد.

علاوه بر این؛ اسراییل در 50 سال گذشته سالانه حدود 3 میلیارد دلار از امریکا دریافت کرده است. کمک نظامی امریکا به اسراییل “کمک امنیتی” و “تعهد یک طرفه” است و هیچ انتظاری از جبران خسارت مالی از طرف دیگر وجود ندارد. به غیر از حمایت های نظامی و مادی از اسراییل؛ امریکا با دیگرکشورهای منطقه نیز درگیر است. از زمان اغاز جنگ غزه؛ انتونی بلینکن؛ وزیر امور خارجه امریکا تاکنون پنج بار از منطقه غرب اسیا بازدید کرده است. بلینکن از ترکیه؛ اردن؛ قطر؛ امارات متحده عربی؛ عربستان سعودی و اسراییل با ماموریتی بازدید کرد تا بتواند از تبدیل جنگ اسراییل و حماس بهک درگیری منطقه ای جلوگیری کند.

همچنین کشورهای اروپایی یکی دیگر از تامین کنندگان اصلی سیستم های نظامی و تجهیزات اسراییل پس از ایالات متحده هستند. موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم (SIPRI) اطلاعاتی در مورد فروش تسلیحات از اروپا به اسراییل بین سال های 2021 تا 2022 ارایه داده که نشان می دهد ایتالیا و المان سلاح ها و تجهیزات حیاتی که اسراییل در غزه استفاده می کنند؛ به ارتش این کشور عرضه کرده اند. بر اساس گزارش کمپین علیه تجارت اسلحه؛ بریتانیا همچنین تجهیزات نظامی به ویژه برای تقویت نیروی هوایی به اسراییل ارسال کرده است. علاوه بر این؛ اتحادیه اروپا طرح تامین مالی 18 میلیون یورویی را با عنوان همکاری منطقه ای اتحادیه اروپا و اسراییل در حمایت از توافقنامه ابراهیم و مبارزه با یهودستیزی و پرورش زندگی یهودیان اعلام کرده بود.

انفعال کشورهای عربی در جنگ غزه

غالب کشورهای عربی در برابر حملات اسراییل به فلسطین واکنشی منفعلانه دارند. اردن با اتخاذ سیاست بی طرفی فعال؛ نیروهای امنیتی خود را در امتداد مرز با اسراییل مستقر کرده است. اردن در حال حاضر خانه جمعیت بزرگی از پناهندگان فلسطینی و فرزندان آنها است. بخش ناسیونالیست افراطی تندرو در اسراییل مدت هاست که از انتقال جمعیت فلسطینی به اردن به عنوان راه حلی برای مناقشه اسراییل و فلسطین حمایت می کند. اردن سفیر خود را به دلیل جنگ جاری و بحران انسانی در غزه از اسراییل فراخوانده است. علاوه بر این؛ اردن همچنین اقداماتی را برای مقابله با نیروهای حامی محور مقاومت انجام داده تا از ورود آنها به قلمرو خود جلوگیری کند.

در 4 ژانویه 2024؛ نیروی هوایی اردن یک حمله هوایی در داخل سوریه علیه مواضع نیروهای نزدیک به محور مقاومت انجام داد. ارتش پس از درگیری های طولانی با ده ها نفر که قصد ورود از سوریه به اردن را داشتند؛ سخت گیری ها در مرز با سوریه را افزایش داد. واشنگتن نیز حدود یک میلیارد دلار کمک نظامی به اردن برای ایجاد یک دیوار مرزی از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 ارایه کرده است. از سوی دیگر مصر به عنوان کشوری که نقش میانجیگری بین حماس و اسراییل را ایفا کرده تلاش می کند برای حل وفصل درگیری از طریق روش های صلح آمیز اقدام کند. دولت مصر علاقه مند به پایان دادن به جنگ جاری از طریق اقدامات صلح آمیز است؛ زیرا اثرات مستقیم “سرریز” درگیری و خشونت را که در مرزهای آن با غزه در حال شکل گیری است؛ به این کشور وارد خواهد شد. بااین حال؛ این ابتکار تا کنون هیچ نتیجه مثبتی نداشته است.

تشدید بحران در ژیوپلیتیک غرب آسیا

جنگ حماس و اسراییل تنش های ژیوپلیتیکی در منطقه را تشدید کرده است. هر چه جنگ در غزه طولانی تر شود؛ پتانسیل عواقب گسترده تر فراتر از مرزهای اسراییل یا فلسطین بیشتر است. ادامه عملیات اسراییل در غزه چشم انداز مشارکت گسترده تر بازیگران منطقه ای را که تهدیدی برای ثبات ژیوپلیتیک در منطقه هستند؛ افزایش می دهد. این جنگ روند عادی سازی روابط بین کشورهای عربی و اسراییل را به حالت تعلیق درآورده و احتمال درگیری های خشونت آمیز از طریق جنگ های نیابتی را افزایش داده است. ناظران سیاسی می گویند در چنین پر تنشی گروه های تروریستی و دزدان دریایی در منطقه فعال می شوند و از جو پرتنش استفاده می کنند. علاوه بر این؛ این جنگ دامنه مانور دیپلماتیک چین و روسیه در منطقه را به دلیل حمایت از تشکیل کشور فلسطین و سرخوردگی فزاینده اعراب علیه کشورهای غربی از جمله ایالات متحده افزایش داده است. درگیری غرب آسیا پیامدهای جهانی دارد و همراه با جنگ اوکراین و تنش ها در هند و اقیانوس آرام؛ ترکیبی بی ثبات است که صلح و امنیت جهانی را تهدید می کند.

311213